In deze nieuwsbrief: ⛽ Is geld betalen om olie in de grond te houden wel zo’n goed idee? 🌈  Waarom gelddiversiteit nodig is voor een duurzamere en veerkrachtige economie. 🌱 En welke rol spelen cryptomunten eigenlijk in dit alles…

Beste allemaal,

In deze editie een follow-up bij de discussie die we vorige week hebben aangeslingerd: Hoe en of een nieuwe vorm van geld, de carbon coin, zou kunnen helpen om de transitie van fossiele naar duurzame energie te ondersteunen. We kregen een mooie reactie van Wouter Blokdijk die ons dieper deed duiken in wereld van geld en hoe geldsystemen samenlevingen vormgeven. We vonden een theorie die stelt dat net zoals biodiversiteit ten grondslag ligt aan veerkrachtige ecosystemen, gelddiversiteit kan zorgen voor een veerkrachtigere en daarmee duurzamere economie.

Maar eerst nog even dit: Mr. carbon coin himself, Delton Chen, mailde ons deze week.

We hadden hem namelijk op de hoogte gebracht van onze uiteenzetting en hij is zo vriendelijk geweest om via Google Translate ons hele verhaal te lezen. Volgens hem hadden we alles over het algemeen helder uiteengezet, maar er was één nogal belangrijke correctie: Wat hem betreft kunnen oliebedrijven niet simpelweg carbon coins verdienen met olie in de grond houden, zoals we vorige week in het Saudi-Arabië-voorbeeld uitlegden. Volgens Chen zullen oliebedrijven meer moeten doen om carbon coins te verdienen dan op hun luie reet te gaan zitten.

Vorige week schreven we namelijk het volgende:

‘Stel dat je Saudi-Arabië moet zien te overtuigen om hun olie in de grond te houden, dan zullen ze dat alleen doen als daar iets tegenover staat, aangezien de olie-industrie goed is voor 50% van hun BNP en hun-olie voorraad vandaag de dag een waarde van ongeveer 18,2 biljoen dollar vertegenwoordigt. Stoppen met oliepompen zou voor hen een enorme kapitaalvernietiging en sociale ontwrichting betekenen. Er is waarschijnlijk geen land of bedrijf ter wereld dat vrijwillig afstand zal doen van hun fossiele hulpbronnen. Maar misschien wel als een vat olie in de grond houden evenveel of meer oplevert dan wanneer je ‘m oppompt en verkoopt.’

Dit voorbeeld hebben we niet helemaal zelf bedacht. Het scenario komt uit Kim Stanley Robinsons boek The Ministry for The Future. Maar Robinson propageert dit idee niet alleen in z’n boek, hij schrijft er ook over in de financiële media. Zo schreef hij op Bloomberg ‘Making the Fed’s Money Printer Go Brrrr for the Planet’ (22-04-02020) waarin hij stelt:

‘A petro-state such as Venezuela or Saudi Arabia or Russia or the U.S. could declare it was going to sequester its fossil fuels, leaving proven reserves in the ground and getting paid in carbon coins instead. These payments could be made on a timetable matched to how quickly the countries would have extracted and sold the fuels.’

Hoewel Chen blij is dat Robinson zijn ideeën zo uitgebreid voor het voetlicht van de wereld heeft gebracht, verschillen ze hier van mening. In het Saudi-Arabië-voorbeeld zou Chens voorstel zijn dat de oliebedrijven daar carbon coins kunnen verdienen met ‘in plaats van olie uit de grond te halen, olie van CO2-etende algen te maken’. Het doel van de carbon coin is immers dat we schonere energie krijgen, niet enkel en alleen om te stoppen met fossiel. Energie is namelijk een essentiële dienst die onze samenleving nodig heeft, een energiebedrijf zou dan ook gestimuleerd moeten worden om schonere energie te leveren in plaats van ermee te stoppen. Daarnaast leveren carbon coins voor het niet oppompen van olie ook een perverse prikkel op: nieuwe olie zoeken en deze voor carbon coins verkopen. Voor een volledige uiteenzetting kun je Chens artikel ‘Should we pay to keep carbon in the ground’ lezen.

Gelddiversiteit als voorwaarde voor duurzaamheid

Wouter Blokdijk moest bij de carbon coin meteen denken aan het werk van Bernard Lietaer (01942-02019). Lietaer was een Belgische geldhandelaar, ingenieur en econoom en groot voorvechter van gelddiversificatie. Toen hij bij de centrale bank van België werkte stond hij aan de wieg van de ECU, de voorloper van de euro, en tijdens zijn leven schreef hij vele boeken over wat er mis is met ons huidige geldsysteem en hoe we dat kunnen verbeteren door lokale gemeenschapsmunten en andere manieren van gelddiversificatie.

Lietaers visie op geld onthult een nog fundamenteler denkraam op onze wereldeconomie dan de carbon coin die we vorige week behandelde. Het geeft namelijk antwoord op de vraag: Wat is een duurzame economie, en hoe maak je die? Niet alleen in termen van schonere energie, maar ook sociaal en ecologisch gezien. Hij legt het in de paper Is Our Monetary Structure a Systemic Cause of Financial Instability?: Evidence and Remedies from Nature (02010) uit.

In de paper kijken hij en zijn co-auteurs Nadia McLaren, Sally J. Goerner en Robert E. Ulanowicz naar de economie als een complex systeem van stromen (complex flow system) en vergelijken ze   het gedrag van dit systeem met andere stroomsystemen zoals elektrische of biologische systemen.

Door deze lens gezien lijkt het huidige geldsysteem volgens Lietaer en co. op een monocultuur die gericht is op efficiëntie.

1. 👔 Het is monocultureel omdat we maar één soort geld gebruiken. Alle nationale munten en centrale banken werken namelijk hetzelfde: Nieuw geld komt in de economie als iemand een lening afsluit bij een bank.
2. 🎈 Het is efficiënt omdat het geldbeleid erop is gericht dat we geldstromen maximaliseren (zoveel mogelijk lenen, verdienen en uitgeven), dat het volume zo groot mogelijk wordt (steeds grotere omzetten) en dat we organisaties samenvoegen (steeds minder, maar steeds grotere bedrijven).

Hoewel het geldsysteem dus superefficiënt is geworden, wordt het daarmee dus ook steeds kwetsbaarder en vatbaarder voor crises en crashes. Dit is vandaag goed te zien in de wereldwijde ‘just-in-time’ productieketens; zodra er iets misgaat (pandemie, natuurramp, kredietcrisis) dan raakt het complete systeem ontregeld. Dat er sinds de coronapandemie wereldwijde bevoorradingen zijn vastgelopen, en er chip-tekorten en moeilijk in te halen vertragingen zijn is hieraan te wijten.

De paper legt uit dat natuurlijke ecosystemen een balans zoeken tussen twee waarden. Efficiëntie en veerkracht, en dat ecosystemen streven naar maximale duurzame ontwikkeling, een balans die daar ergens tussenin ligt. Een te grote diversiteit en een wijdverbreid en complex netwerk werkt stagnerend op het systeem. Terwijl met een te grote efficiency het systeem te fragiel wordt.

Lietaers punt is dat aanvullende geldsoorten de economie meer weerstand of veerkracht geven, waardoor ze dus opschuift naar rechts, minder efficiënt wordt, maar wel duurzamer. Vandaag zijn er allerlei niches in onze samenleving, zoals armere gemeenschappen, die lastig onderling waarde kunnen uitwisselen omdat er geen geld is om dat te kunnen doen. Een groot probleem is echter dat het vaak niet in mensen opkomt om zelf aanvullend geld te creëren, omdat ze denken dat enkel banken geld kunnen maken.

Er zijn vele soorten aanvullend geld. Twee voorbeelden:

✈️ Airmiles of andere puntenspaarsystemen. De Airmile wordt gecreëerd als je afrekent bij de kassa en je kunt er kortingen of producten voor krijgen bij aangesloten winkel(s). In wezen een soort loyaliteitsmunt die de winkel zelf print.

🇨🇭De Zwiterse WIR. De oudste alternatieve munt is een soort wederzijds kredietsysteem, en is gekoppeld aan, maar niet inwisselbaar voor, de Zwitserse Frank. De 70.000 aangesloten ondernemers (het begon met 16 in 01936) kunnen zelf kiezen welk aandeel van een bedrag ze in WIR willen ontvangen. WIR die ze vervolgens weer uit kunnen geven bij andere ondernemers voor goederen of diensten die ze nodig hebben. Deze munt en de waarde die ze vertegenwoordigt (zo’n 2 miljard USD) blijft dus binnen de cirkel van 70.000 deelnemers. Het is gebleken dat de WIR zich anti-cyclisch gedraagt ten opzichte van de hoofdeconomie in Zwitserse Franken, en dus helpt om de economie als geheel te stabiliseren.

User-generated currencies

De gekte rond nieuwe cryptomunten zoals Bitcoin zal niemand ontgaan zijn. Ziet de toekomst van geld er zo uit? Ja en nee. Bitcoin trekt nu alle aandacht en bepaalt de perceptie, maar dat is onterecht. Veel belangrijker is de blockchain-technologie die onder al die nieuwe cryptomunten ligt.

Het gaat wat ver om hier een complete uiteenzetting te doen over hoe blockchain werkt, maar de kern is dat er een betrouwbaar transactiesysteem mee gebouwd kan worden zonder dat daar banken of andere financiële autoriteiten voor nodig zijn. Deze systemen kunnen niet alleen betalingen verwerken, ze kunnen ook uiteenlopende soorten afspraken verwerken zoals contracten, leningen, verzekeringen en stemprocedures. Met andere woorden, als geld simpelweg een afspraak is tussen mensen in een gemeenschap, dan stelt de blockchain ons in staat deze afspraken te herschrijven zonder de toestemming van een overheid of bank.

Maar goed, vooralsnog is veel van wat er in de cryptoscene gebeurt behoorlijk technisch en exotisch voor de buitenwacht. En zomaar even je eigen geldsysteem opzetten is er niet bij, daar heb je toch heel wat specialistische technische kennis voor nodig. Dat neemt niet weg dat de radicale democratisering van het geldsysteem dé droom is van vele crypto-ondernemers.

Het is dan ook niet verbazingwekkend dat Lietaer hoopvol naar deze ontwikkelingen keek. Hij raakte in de laatste jaren van zijn leven dan ook betrokken bij het Bancorproject, dat als eerste platform ter wereld claimt user-generated currencies mogelijk maakt.

Het idee is als volgt: net zoals kranten, uitgeverijen, radio en televisiestation ooit de poortwachters van de media waren, zijn centrale banken en overheden dit voor geld. Tegenwoordig kan iedereen zijn user-generated content op een blog of socialmediaplatform publiceren, maar voor het maken van geldsystemen is dit nog steeds praktisch onmogelijk, tenzij je een centrale bank bent of een team computerprogrammeurs hebt. Maar stel je eens voor dat dit niet meer nodig is, dan heb je als geldmaker nog een ander probleem. Hoe zorg je ervoor dat jouw nieuwe munt ook bruikbaar en iets waard is? Stel je begint in een wijk een nieuwe gemeenschapsmunt, dan wordt de munt vele malen bruikbaarder als je er ook dingen buiten jouw wijk, stad of zelfs land mee kan kopen. Plekken waar jouw munt (nog) niet wordt geaccepteerd. Je zal  jouw munt dus moeten omwisselen voor de lokale munt. Dit is voor kleine, lokale en specifieke munten een groot probleem. Vind maar eens iemand die toevallig jouw munt nodig heeft en die wil kopen. Dit is het probleem dat Bancor oplost. Het is een soort geldhandelplatform dat zonder kopers en verkopers direct aan elkaar te koppelen een wisselkoers kan bepalen en geldhandel tussen eindeloos veel kleine munten kan ondersteunen. Als je hier meer over wil weten raad ik aan de presentatie van co-founder Galia Benartzi hieronder te kijken.

Tot zover onze duik in het geld, met als belangrijkste les wat ons betreft: geld is simpelweg een set afspraken tussen mensen binnen een gemeenschap. Afspraken die bedacht zijn en dus ook anders kunnen en moeten, willen we een duurzamere, inclusieve en eerlijke wereld dichterbij brengen. Als altijd zijn we nieuwsgierig naar jullie ideeën en gedachtes.

Fijn weekend, en tot volgende week.

Veel groeten,
Edwin Gardner & Christiaan Fruneaux

PS: Voor in de agenda: Dinsdagmiddag 7 september spreekt econoom Carlota Pérez in Tivoli. Op de Tivoli-website staat het volgende: ‘Carlota Pérez will take you on a journey through the history of technological revolutions and show that, in her own words: ‘All the conditions are there for shaping technology towards a good life in a green and fair society.’ After her lecture, Perez will be interviewed by Dutch journalist Marcia Luyten.’

Pérez’ denkraam heeft veel affiniteit met het disruptie-emancipatiemodel dat we introduceerden in #Build in Public #06 / Hoe maatschappelijke verschuivingen te duiden, dus wij gaan in elk geval naar Tivoli. We noemde haar naam overigens ook al even in #0017 (incl. podcast)