Hey 👋 wij zijn Christiaan Fruneaux en Edwin Gardner, welkom bij de Chrononauten, de nieuwsbrief waarin we pogen onze tijd te duiden, de toekomst samen verkennen en thuis proberen te komen in het Lange Nu.

Beste allemaal,

In deze kersteditie wilden we graag feestelijk het eerste Chrononauten-jaar afsluiten met wat hopelijk zal voelen als een kerstboom in jullie inbox. Met andere woorden, een goed gevulde, kleurrijke en hoopvolle blik op de toekomst. Iets wat we in deze rare tijd goed kunnen gebruiken, want als we nadenken over de toekomst dan zijn vele van de vergezichten onheilspellend en grimmig. Hoe kun je hier aan ontsnappen? Hoe kunnen we hoopvol zijn zonder te vervallen in naïef optimisme?

Bij het samenstellen van deze editie vonden we deze verhelderende uitspraak over het verschil tussen hoop en optimisme van de Tsjechische schrijver en politicus Vaclav Havel: ‘Hope is definitely not the same thing as optimism. It is not the conviction that something will turn out well, but the certainty that something makes sense, regardless of how it turns out.’ Wat ons betreft is het verbeelden van en bouwen aan een betere wereld iets dat ons hoop geeft. Hoe klein en marginaal dit aanvankelijk ook lijkt. Om dit wat concreter te maken en jullie hier ook toe uit te nodigen, willen we jullie inwijden in een wereld waar wij zo naartoe zouden willen verhuizen: de wereld van Solarpunk.

Hoop als verzet

🌞

Solarpunk is een beweging, een esthetiek en een hashtag waaronder bloggers, fans, hobbyisten, illustratoren, ontwerpers, schrijvers en activisten een ecologische, inclusieve en betekenisvolle toekomst vormgeven. Wij zijn al jaren geïntrigeerd door deze beweging en identificeren ons er steeds meer mee, zoveel zelfs, dat je ons aanstaande boek Alles Komt Goed, Indrukken uit de Gewortelde Tijd (werktitel) zelfs Solarpunk zou kunnen noemen.

Maar wat is het precies? Het makkelijkste is om Solarpunk eerst te laten zien — want zo is het ook begonnen — als een intuïtieve uiting van hoe een mooiere, duurzamere en betekenisvollere wereld eruit zou kunnen zien. Als je de eerste uitingen op blogs en tumblrs erop na slaat, dan getuigen ze van een openheid om deel te nemen in deze collectieve zoektocht naar wat ‘solarpunk’ is. Elke post gaat vergezeld van overdenkingen en open vragen zoals: ‘Wat als de wereld er zo uit zou kunnen zien?’ en ‘Dit vind ik heel erg Solarpunk, jullie?’

Zo postte Olivia Louise de bovenstaande beelden op haar tumblr met een lijstje waarmee ze de contouren schetst van hoe een Solarpunk-wereld er voor haar uit zou kunnen zien:

Natuurlijke kleuren! Art Nouveau! Handgemaakte spullen! Kleermakers en naaiateliers! Trams! Luchtschepen! Glas in lood met zonnepanelen!!! Onderwijs in tech en voedsel verbouwen! Minder grote kapitalistische bedrijven, meer kleinere bedrijven! Zonnedaken en zonnewegen! Gemeenschappelijke kassen bovenop flats! Elektrische auto’s die er ouderwets uitzien! Autovrije wandelwegen met onafhankelijke winkels! Duurzaam aangedreven art nouveau-vormgegeven tech life!

Misschien denk je na het zien en lezen van het bovenstaande dat dit allemaal inderdaad fijn en misschien zelf fantastisch klinkt, maar dat het wat dromerig aandoet. En dat is precies het punt. Waarom is het wegwuiven of veroordelen van onze dromen over en verlangens naar een betere wereld zo normaal geworden in onze cultuur? Hier zit dan ook een deel van het verzet, het punkgedeelte van Solarpunk. Het verbeelden van en bouwen aan een radicaal betere, duurzamere en mooiere wereld als verzetsdaad. Adam Flynn, die 02014 de uitgangspunten van Solarpunk op papier zette in Solarpunk, Notes towards a manifesto zei het als volgt: 

‘We’re solarpunks because the only other options are denial or despair.’

Solarpunk zijn, of een Solarpunk-wereld verbeelden, is kortom een manier om tegen de verbeeldingscrisis van het kapitalisme aan te trappen die Fredric Jameson zo treffend verwoordde als: ‘it’s easier to imagine the end of the world than it is to imagine the end of capitalism’. Pessimisme en dystopie zijn bijna defaults geworden in onze culturele verbeelding, en daar zijn de Solarpunks boos over en daarom claimen ze hun recht op hoop, optimisme en utopische verbeeldingen door deze zelf te maken. Voorstellen hoe het mis kan gaan en bekritiseren wat er allemaal verkeerd is aan de wereld is te makkelijk, daarmee komen we er niet. We moeten ons voorstellingen maken over hoe het beter kan en hoe mooi de wereld zou kunnen zijn als we dat echt willen.

Resist the Dark Side

🏴‍☠️

Om te begrijpen waar Solarpunk vandaan komt, is het goed om de beweging naast dat andere speculatieve punkgenre te zetten: Cyberpunk. Cyberpunk laat ons namelijk in vele opzichten de antithese van solarpunk zien: Een donkere en verloederde wereld geregeerd door mega-corporaties. Eindeloze steden badend in neonverlichting en onophoudende regenbuien. De natuur is vernietigd, de gebouwen zijn afgetakeld, alle futuristische tech voelt tweedehands en versleten aan. Haar bewoners, zowel mensen als androids, worden uitgebuit, zijn bezig te overleven, zoeken hun heil in virtuele werelden en worden gekweld door existentiële vragen.

Cyberpunk was de dystopische extrapolatie van wat er in de jaren 70 en 80 aan de hand was: uitgewoonde binnensteden, de opkomst van de eerste personal computers en draagbare elektronica. De dominantie van Japanse multinationals, de opmars van het Neoliberalisme en het verzet van de punkbeweging tegen alles wat commercieel en mainstream was. De archetypische hoofdpersoon in het Cyberpunk-verhaal is vaak een moreel ambivalente anti-held, een ‘hacker’, iemand die het bestaande systeem mis- of gebruikt om op een illegale, niet-geautoriseerde manier te overleven. 

Naast de scherpe contrasten tussen cyber en solar is een belangrijk verschil dat je Solarpunk een world-first en Cyberpunk een story-first genre zou kunnen noemen. Hiermee bedoelen we dat het Cyberpunk-label achteraf is bedacht om makkelijk een hoop verhalen samen te voegen omdat ze zich allemaal afspelen in werelden met vergelijkbare karakteristieken. Solarpunk ontstond juist als een hashtag waaronder liefhebbers van speculatieve fictie een positieve verbeelding van een duurzame en inclusieve wereld gingen bouwen. Solarpunk is daarmee het product van een leiderloos, mimetisch en vooral open proces dat zich op internetfora, platformen en blogs afspeelt. Wat allerminst betekent dat ze oppervlakkig en incoherent is. Integendeel, onder de Solarpunk-vlag speelt zich een rijk discours af in betoverende beelden, betekenisvolle verhalen, academische essays, technologische oplossingen en pogingen om spiritueel thuis te komen.

Wil je meer weten over het ontstaan van de Solarpunk esthetiek, hoe deze zich verhoudt tot andere esthetieken zoals Steampunk en het Modernisme, lees of kijk dan:

📝 Elvia Wilks essay Is Ornamenting Solar Panels a Crime? (e-flux, 02018)

📺 Jay Springetts lezing Solarpunk: A Narrative Strategy, a Memetic Engine (The Stoa, 02021). Jay Springett houdt al sinds 02014 solarpunks.net bij en functioneert zo’n beetje als de archivaris van de beweging. Een goede plek om te beginnen is Solarpunk: A Reference Guide.

Menselijke Technologie

🛠️

Een van de uitgangspunten waarmee Solarpunk een radicaal andere verbeelding bouwt is door uit te gaan van een andere technologische basis. Niet door te speculeren over magische technologie die (nog) niet bestaat, maar door een samenleving te verbeelden die gebouwd is op bestaande mogelijkheden van duurzame energietechnologie, infrastructuur en productie. Met andere woorden, het wijst het huidige petrochemische energieregime af en stelt vragen als: Wat als de hele wereld zou draaien op energie uit zon, wind, water en menskracht? Wat als we niet ons heil zoeken in steeds meer high-tech gadgets waarvan steeds minder mensen echt begrijpen hoe ze werken, en die weggegooid moeten worden als ze ‘op’ zijn, maar in plaats daarvan een meer low-tech wereld bouwen, waar apparaten kenbaar, repareerbaar en onderhoudbaar zijn door lokale gemeenschappen? Waar we onze culturele ritmes aanpassen aan wanneer de zon schijnt en wanneer de wind waait? Waar inheemse kennis en kunde net zo serieus worden genomen als wetenschappelijke kennis? Wat als klimaatverandering, ecologische trauma’s en stijgende zeespiegels zaken zijn die worden ingebed in onze cultuur, in plaats van dat we deze met technologische fixes en geo-engineering te lijf gaan?

Deze blik op energie en technologie maakt van onze infrastructuur, van riolering tot het internet, niet iets magisch dat enkel en alleen geproduceerd kan worden door complexe productieketens en grote gecentraliseerde organisaties. Het probeert ons weer in nauw contact te brengen met hoe de wereld om ons heen werkt en ons de vaardigheden bij te brengen die ons in staat stellen voor onze directe omgeving te zorgen.

Hoe zou dit kunnen werken?

🤝 In het essay Anthem of the Sun laat Olivia Rosane zien hoe het vermogen van een gemeenschap om sociaal en technologisch gezien voor zichzelf te zorgen aan licht komt als we worden geconfronteerd met crisis en rampspoed, zoals bij orkaan Sandy. Wat als we dit vermogen structureel inbedden in onze samenlevingen? 

🌱 In het boek Lo-TEK; Design by Radical Indigenism verzamelde landschapsarchitect Julia Watson verschillende manieren waarop inheemse culturen samenwerken met de natuur om bruggen te groeien, huizen te bouwen en laat ze zien hoe met aquacultuur het afvalwater van een miljoenenstad zoals Calcutta gezuiverd kan worden.

📝 Indigenous technologies ‘could change the way we design cities’ says environmentalist Julia Watson (Interview op Dezeen, 02020)

📺 Lezing van Julia Watson over Design by Radical Indigenism bij de Long Now Foundation.

💪 Op zijn website Low-Tech Magazine onderzoekt Kris de Decker al jaren de potentie van vergeten, inheemse en ondergewaarde technologie zoals spierkracht, fruitgrachten en -muren, water- en luchtenergie. Daarnaast brengt hij zijn overtuigingen in de praktijk, zijn website draait bijvoorbeeld volledig op de zonne-energie van het paneel dat buiten zijn raam hangt. Wat soms betekent dat de website offline is, als de accu leeg is gelopen. Best wel solarpunk.

Hoe Solarpunk te bezielen

💛

Solarpunk heeft geen canoniek boek of film waarnaar je makkelijk kan verwijzen en waarvan je kan zeggen ‘dit is Solarpunk’. Geheel getrouw aan het bottom-up ethos van de beweging wordt haar wereld verkend aan de hand van verhalenbundels waarin schrijvers personages betekenis aan deze wereld laten geven. De hoofdrolspelers zijn vaak jonge vrouwen van kleur, vaak geschoold als wetenschapper of technisch handig, die samen met anderen in de marges duurzame gemeenschappen bouwen, ecosystemen herstellen en zorgdragen voor elkaar en hun omgeving. 

Om een idee te krijgen waar de verhalen over gaan zijn de onderstaande twee besprekingen de moeite waard.

Solarpunk draken 🐲  Rhys Williams las drie verhalenbundels voor de Los Angeles Review of Books. In haar stuk Solarpunk: Against A Shitty Future schrijft ze hoe Solarpunk niet alleen over technologie en gemeenschap gaat, maar ook over de relatie met de natuur, en hoe het het magische onderzoekt. Het is volgens haar alsof in veel verhalen een nieuw ecologisch bewustzijn ruimte creëert voor het niet-menselijke waardoor de terugkeer van magie in de onttoverde moderne wereld mogelijk wordt:

‘In terms of genre, fantasy tropes feature prominently in much of Solarpunk, from elvish and pastoral aesthetics to harvest rituals, updated for a solar-powered world. One of the two English collections, Wings of Renewal, features dragons in every story. These dragons are typically avatars of nature, giving voice and body to the needs and desires of the environment, but also giving voice to its pleasure, and its recognition of humans. They communicate through language and affect and, most crucially, they glow:

“At the sight of the sun flooding over the stone floor of the garage, Roshanak moved […] she reached the sunlight, unfolding her wings. Every vein was visible in the translucent skin. The scales on the crown of her head, neck, and back vibrated as the light hit them. They sounded like wind chimes. They rose from her skin, glowing as they soaked in the sun.” (“Summer Project,” C. B. Carr)’

Het Solarpunk-genre is echter niet zonder problemen en tekortkomingen. Zo vraagt Rhys Williams zich af: ‘Waar zijn de uitwerpselen?’ Want ook een Solarpunk-wereld zal om moeten gaan met macht, walging en de meer duistere kanten van het menselijke bestaan.

Leren van Afrofuturism ✊🏾  Rob Cameron las ook een aantal van deze bundels en hem viel op dat religie of geloofsgemeenschappen niet echt een rol spelen in veel van de verhalen. Solarpunk blijkt ondanks de draken vrij seculier te zijn en terughoudend in ideologische affiliaties. Volgens Cameron is dat begrijpelijk, maar is het ook een gemiste kans schrijft hij in Promised Land: Religious Ideology and Solarpunk Science Fiction (The New Modality, 02020) want juist het remixen van religie, mythologie en cultureel erfgoed zou het genre enorm kunnen verdiepen. Solarpunk zou hierin nog veel kunnen leren van Afrofuturism:

‘One might get the impression that for many of the characters in solarpunk stories, this has been their first run in with man-made, life obliterating disaster. Not so with Afrofuturists.

Here’s a working definition for Afrofuturists: We are Black creatives who render our own science futures and past, because white people did not, and draw from our own critical pedagogy. As Alondra Nelson, founder of the first Afrofuturist internet community, has said, “The distillation of African diasporic experience [is] rooted in the past, but not weighed down by it.” Therefore, we are quite familiar with the boom and bust cycle of calamity, existing simultaneously in various dimensions of dystopia. The concept of the usable past is the third relevant tenet of solarpunk, and a touchstone between it and works that classify as Afrofuturist.’

Cameron stelt dat in ons culturele geheugen de veerkracht besloten ligt die we nodig zullen hebben, en veel van onze cultuur geschiedenis ligt nu eenmaal besloten in religie en mythe. Waar de zonnenpanelen de hardware zijn die een Solarpunk wereld mogelijk maken, kan de wereldwijde cultuurhistorie het genre helpen om de maatschappelijke software van deze wereld gestalte te geven. 

Zowel Cameron als Williams is trouwens groot fans van het genre, hun kritieken moeten dan ook gelezen worden als aansporingen die tot rijkere uitwerkingen van het Solarpunk gedachtengoed.

Is ‘punk’ genoeg?

🌱

Punk is anti-establishment, het wijst de huidige mainstream af en maakt radicale keuzes. En dit is ook nodig, want de problemen waar we voor staan zijn immers enorm, planetair zelfs, en daarvoor zijn dan ook radicale oplossingen nodig. Solarpunk verhoudt zich tot deze problemen en hiermee is ze niet alleen een stilistische uiting, maar ook een politieke beweging, schrijft Andrew Dana Hudson in zijn essay On the Political Dimensions of Solarpunk (02015), maar dan moet ze zich wel explicieter engageren met de rommelige realiteit van het hier en nu en van de nabije toekomst. Hierin ligt dan ook meteen een soort spanningsveld, want hoe punk kun je zijn als de oplossingen die je voorstelt mainstream worden, of zelfs tot op zeker hoogte al zijn, zoals de energietransitie. Want ook al gaat de energietransitie misschien niet snel genoeg, het is absoluut iets waar overheden op alle niveau’s mee bezig zijn. Maar denk ook aan de groene woontorens die overal ter wereld verrijzen, met name voor de meer vermogende bewoner. Groen, gezond en duurzaam is inmiddels ook iets elitairs geworden.

Wij zouden willen stellen dat het spanningsveld tussen avant-garde en establishment, periferie en centrum, speculatieve fictie en realiteit juist dat is wat Solarpunk zo productief maakt. Het genre is als het ware een voorhoede in de verbeelding, worldbuilding en speculatieve fictie waarin ideeën uitgetest en zichtbaar worden. Dat bepaalde aspecten gecoöpteerd worden door de commercie en statussymbolen worden is niet erg. Want hiermee worden bepaalde waarden, ideeën en bewustzijn juist gemainstreamd waardoor een culturele evolutie sneller plaats kan vinden.

Het is daarom belangrijk dat Solarpunk een open en niet-normatieve beweging blijft waaraan iedereen mee mag doen. Dat Solarpunks niet wachten op bedrijven, overheden en technical fixes, maar speculatief dan wel in het echt werken aan hoe een betere, duurzamere wereld eruit zou kunnen zien. Hudson schrijft in zijn essay:

You’ve heard of the hacker slogan “move fast and break things”? Solarpunk should move quietly and plant things. Don’t ask permission from a state beholden to oligarchs, and definitely don’t expect those oligarchs to do any of this for you. Guerilla gardening is the model, but look further. Guerilla solar panel installation. Guerilla water treatment facility restoration. Guerilla magnificent temple to the human spirit construction. Guerilla carbon sequestration megastructure creation.

Zowel in haar speculatieve esthetiek en verhalen als in haar handelingsperspectief geeft Solarpunk ons hoop omdat het, om Vaclav Havel te parafraseren, zinnig is, het voelt alsof het klopt, los van hoe de toekomst uit zal pakken. De wereld die Solarpunk toont is er namelijk een waarin wij zouden willen wonen, en waartoe wij ons uitgenodigd voelen om aan bij te dragen, en wij hopen jullie ook.

De toekomst is van ons allemaal!

Christiaan Fruneaux & Edwin Gardner

⚠️

Wij houden even vakantie de komende paar weken. Fijne dagen 🎄 en tot ziens in 02022 ✨

Het Solarpunk Kerstpakket

Om te beginnen Christiaan mocht onlangs één van onze favoriete films, Dead Man van Jim Jarmusch (01995), nomineren voor het Cinema Ecologica programma van Eye Filmmuseum. Ook mocht hij aan Ruben Jacobs vertellen over waarom de film mij zo aanspreekt. Het werd een mooi gesprek over Romantiek en onze toekomstige relatie met de natuur. 

Waar Dead Man misschien wel vooral over gaat is het leren omarmen van begrenzingen en limitaties – en daarmee van het leven. Een prachtige troostende en betekenisgevende film dus voor deze donkere dagen. En ook al is het een donkere Western, de thema’s zijn eigenlijk behoorlijk Solarpunk.

Solarpunk lijstjes

🎞️

De Solarpunk Xmas Filmladder

1. Nausicaä of the Valley of the Wind, 01984 (Ghibli / Netflix),
2. Black Panther, 02018 (Marvel / Disney+)
3. Big Hero 6, 02014 (Disney / Disney+)
4. Zootoropolis, 02016 (Disney / Disney+)
   
   

📚 
De (Proto)Solarpunk Fictie

1. The Dispossessed (01974) – Ursula K. Le Guin
   🎧 De Overdue podcast over The Dispossessed
   ⚠️ The Dispossessed gaat een TV serie worden!
   
2. Parabel of the Sower (01993) – Octavia Butler
   🎧 Lees en reflecteer op dit boek hoofdstuk voor hoofdstuk (en de andere boeken uit de reeks) samen Toshi Reagon and Adrienne Maree Brown met hun podcast Octavia’s Parables (Spotify).
   
3. New York 2140 (02017) – Kim Stanley Robinson 
   🎧 Luister de Imaginary Worlds podcast waarin Robinson wordt geïnterviewd over dit boek.
   

✏️ 
(Proto)Solarpunk illustraties & strips

1. De Wereld van Edena – Moebius
   
2. Cité Végétal – Luc Schuiten
   Over Luc’s werk: Inside the Imaginarium of a Solarpunk Architect (Messy Chic)
3. De Duistere Steden van Schuiten & Peters
4. Universitas – H.Bottlefield (Jacobus – Solarpunk Architect
   Over Dustin Jacobus werk: Dustin Jacobus: Universitas Solarpunk (Interalia Magazine)