Hoi, Ed en Chris hier 👋 Al meer dan tien jaar adviseren wij overheden en bedrijven over onze veranderende wereld. In de Atlas van het Lange Nu schrijven we elke week over langlopende historische en technologische verschuivingen, nieuwe maatschappelijke denkramen en toekomstscenario’s.
Beste allemaal,
In deze editie een aantal inzichten ter verrijken van twee toekomstscenario’s: de Universal Data Commons en de Tweede Domesticatie.
De Universal Data Commons onderzoekt hoe we in onze digitaliserende wereld kunnen een gezond publiek domein kunnen realiseren. In deze editie drie verrijkingen voor dit scenario. 1) contextvol nieuws voor beter publiek debat 2) mini-publics als lichaam voor deliberatieve democratie en 3) Hoe Web3 een rol kan spelen in een mogelijke vertrouwensarchitectuur rondom AI.
De Tweede Domesticatie gaat over hoe ons toekomstige voedsel en materialen productie niet meer leunt op het kweken van macro-organismen (dieren en planten) maar op het kweken van micro-organismen (bacteriën, schimmels en gisten). Maar micro-organismen zouden ons ook wel eens van onze fossiele grondstoffen afhankelijkheid af kunnen helpen door 1) de plastics en andere troep op te eten en te recyclen en 2) door enzymen voor ons te maken waarmee we de hele petrochemisch industrie zouden kunnen vervangen door aan bioraffinaderijen die biologische inputs en schone energie.
Bouwstenen voor een Gezond Publiek Domein
🏛
Van contextloos naar contextvol nieuws 🗞 In de Correspondent podcast vertelt Rob Wijnberg Marcia Luyten over het schadelijke fenomeen van nieuwsjournalistiek zonder baseline. Hij doelt daarmee op hoe het nieuws bestaat uit negatieve, sensationele uitzonderingen op de regel die op verontwaardigde toon worden gebracht zonder een degelijke context, waardoor een kijker of lezer niet kan beoordelen hoe uitzonderlijk een bepaald voorval eigenlijk echt is. En in welke mate het een voortvloeisel is van een bepaalde structurele problematiek.
Deze dynamiek is door de komst van sociale media het afgelopen decennium nog heftiger geworden, aangezien het maximaliseren van verontwaardiging voor maximaal engagement op sociale media zorgt.
Als een van de voorbeelden noemt Wijnberg hoe de ‘Bulgarenfraude’ uitmondde in de Toeslagenaffaire. In 02010 kwam aan het licht dat een Bulgaarse bende het Nederlandse toeslagensysteem misbruikte om geld naar Bulgarije over te brengen. Het nieuws werd met veel verontwaardiging gebracht. De aansporingen tot ingrijpen werden overgenomen door politici en werden gebruikt als legitimatie voor een veel strenger, op wantrouwen gebaseerd toeslagenbeleid.
Maar hoe groot was die Bulgarenfraude nu eigenlijk? En rechtvaardigde het een radicaal andere insteek rondom de toeslagen? Met andere woorden: wat is de baseline? Hoeveel fraude is er normaliter en hoe verhoudt de fraude van deze Bulgaarse bende zich daartoe? En is dat dan iets waar een grote koerswijzing in het beleid voor nodig is?
Het bleek om 805 fraudegevallen te gaan, die samen verantwoordelijk waren voor ongeveer 4 miljoen euro. In veel gevallen ging het ook nog eens om nalatigheid en niet om fraude. Wat context: in 02022 werden er 7,8 miljoen toeslagen uitgekeerd aan ruim twee derde van de Nederlandse huishoudens, voor een totaalbedrag van 15,7 miljard euro. 4 miljoen euro daarvan is 0,00025%.
Het introduceren van baselines en context is dus essentieel voor een gezond publiek domein en voor het vormgeven van het publieke debat. Zeker als je je realiseert dat 66% van de Kamervragen worden bepaald door media-aandacht. Wat ons betreft kunnen baselines en context het prima geïntegreerd worden in onze Universal Data Commons scenario.
Van representatieve naar deliberatieve democratie 💭 Azeem Azhar interviewde politiek wetenschapper Hélène Landemore en schrijfster van Open Democracy over een nieuwe vorm van democratie, gebaseerd op mini-publics. Groepen burgers, geselecteerd aan de hand van een burgerloterij, gaan met elkaar en experts in gesprek rondom een specifiek onderwerp waarover ze een beleidsvoorstel/advies moeten geven. Met andere woorden, een burgerraad.
Behalve dat ze deze nieuwe vorm van besluitvorming bestudeert, organiseerde Landemore ook recent een groot burgerberaad in Frankrijk rondom euthanasie. Ze vertelt hoe veel mensen het deelnemen aan een burgerberaad als een levensveranderende ervaring zien. En hoe er in het beraad een heel ander soort gesprek ontstaat, niet een van posities verdedigen en conflict zoeken, maar van deliberatie: het overdenken, afwegen en luisteren naar elkaar.
De reden, zo legt ze uit, is dat mensen van elkaar niet weten bij welke partij of welk gedachtengoed ze horen. Ze treffen elkaar vaak meerdere keren – een beraad kan meerdere maanden in beslag nemen – en gaan zich een collectief voelen. Landemore vertelt dat je natuurlijk soms ook mensen hebt die wel als klassieke politici het gesprek in gaan, maar dat zij bot vangen. De groep accepteert zo’n soort toon en gesprek niet. Wat er wel kan gebeuren is dat er natuurlijke leiders opstaan, mensen die goed kunnen luisteren, argumenteren en samenvatten. Leiderschap op basis van argumentatie en respect.
Maar het begeleiden en synthetiseren van wat een groep van (een paar) honderd deelnemers vindt, en dat tot een consensus smeden, is een ingewikkeld proces. Landemore kan zich voorstellen dat digitale technologie en AI hier een rol in kunnen spelen. AI zou bijvoorbeeld uit de enorme hoeveelheid aan overwegingen en opinies binnen het beraad syntheses kunnen produceren en voorleggen aan de burgers.
Kijk of luister het gesprek tussen Azeem Azhar en Hélène Landemore.
Web3 als AI-vertrouwensarchitectuur ⛓️ Wij denken dat het Universal Data Commons scenario ook handvatten biedt om AI in goede banen te leiden. Alastair Moore lijkt het met ons eens te zijn en schetst in Chained Mind — Web3 Meets AI hoe een soort gedecentraliseerde dataketen verweven zou moeten worden met de AI-waardeketen.
Moore stelt dat Web3 en DLT’s (Distributed Ledger Technologies, zoals blockchains) bijvoorbeeld eigenaarschap, auteursrecht en licenties zouden kunnen organiseren van de data waarop AI’s getraind worden. Zodat makers van teksten, beelden en muziek beloond en geaccrediteerd kunnen worden wanneer hun data gebruikt wordt.
Een andere casus is als AI’s met elkaar gaan interacteren. Nu zijn AI’s nog beperkt tot een chat met eventueel wat plug-ins zoals plaatjes maken en zaken op het internet opzoeken, maar wat als AI’s (van verschillende organisaties) met elkaar gaan praten en zaken gaan regelen (hier wordt al mee geëxperimenteerd). Dan blijft het AI-biasprobleem, het reproduceren van stigma’s en vooroordelen, niet beperkt tot een interactie tussen jou en je chatbot. Het zal zich eindeloos en potentieel onherleidbaar vermenigvuldigen in een eindeloze genetwerkte feedbackloop.
Hoe we dit in goede banen zouden kunnen leiden is nog een enorme vraag, maar Moore ziet een mogelijke oplossingsrichting in het combineren van Web3 en AI. Een deterministische database en een probabilistisch netwerk. Web3 houdt met harde logica bij wat, waar en van wie is, AI kan omgaan met de meer rommelige realiteit van de echte wereld. Zou een Web3-laag gevoed kunnen worden met informatie uit de buitenwereld, zoals een mens die iets moet goedkeuren voordat een bepaald AI-gedreven proces verder doorgang vindt?
Het zijn nog prille verkenningen, maar een autonomere rol voor AI in onze samenleving zal uitzonderlijk vertrouwen vereisen, en dus een publiek geborgde digitale infrastructuur die dat kan garanderen.
Bacteriën en Enzymen als Groene Industriearbeiders
🦠
In ons toekomstscenario de Grote Omdraaiing schreven we al over hoe de domesticatie van micro-organismen ons een nieuw voedselsysteem van vleeskwekers en melkbrouwerijen zou kunnen opleveren. Een voedselsysteem dat enorme stukken land vrijspeelt voor verwildering dan wel regeneratief gebruik.
Maar de rol van microben gaat waarschijnlijk nog veel verder. Deze alleskunners zouden ons kunnen helpen bij het schoonmaken van de wereld en de uitfasering van petrochemische industrie.
‘We are just getting started’: the plastic-eating bacteria that could change the world — Stephen Buranyi (The Guardian) ♻️ De eerste plastic-etende bacterie werd in 02001 ontdekt door een groep Japanse wetenschappers en inmiddels gaan er regelmatig wetenschappelijke expedities op bioprospecting missies naar specifieke biotopen, in de hoop er nog meer te ontdekken. Biotopen zoals de met plastic vervuilde mangroves van Vietnam en Thailand:
‘In vast mangrove swamps on the coastlines of Vietnam and Thailand, Simon Cragg, a microbiologist from the University of Portsmouth, is hunting for other potential PET-eating microbes. “The plastic-degrading enzymes we’ve already seen are quite similar to natural enzymes that degrade the coatings of plant leaves,” he told me. “Mangroves have a similar waterproof coating in their roots, and the swamps, sadly, also contain a shocking amount of plastic tangled up in them.” His hope is that bacteria capable of degrading the mangrove roots will be able to make the jump to plastic.’
Het feit dat er überhaupt microben zijn die plastic eten, een materiaal dat nog geen 100 jaar bestaat, lijkt onmogelijk. Maar microben kunnen zich zo razendsnel aanpassen omdat ze een stuk sneller evolueren dan complexe organismen zoals wij. Bacteriën planten zich voort in tientallen minuten en hun bevolkingsgrootte loopt al snel op tot in de meerdere miljarden, en ze kunnen makkelijk onderling DNA uitruilen. Dit is de reden dat bacteriën het prima doen in extreme milieus, en door toedoen van de mens komen er natuurlijk alleen maar extreme milieus bij. Bacteriën leven nu in verzuurd water, knabbelen aan vervuiling en eten andere troep die in de natuur terecht komt.
Wetenschapper zijn nu plastic-etende bacteriën aan het door fokken in het lab zodat ze ons plastic kunnen recyclen zonder kwaliteitsverlies. In Frankrijk staat inmiddels de eerste plastic recycling brouwerij (Carbios), die met behulp van microben plastic tot in de oneindigheid kan recyclen. Het proces stoot de helft minder CO2 uit dan het produceren van nieuw plastic en er hoeft geen olie gebruikt te worden voor de plasticproductie.
Van brouwerij naar bioraffinaderij 🦠 Cellen lijken dus de nieuwe werkpaarden van een groene industriële keten te worden, maar wie nog ietsje verder inzoomt ziet dat de chemische arbeid in eencelligen eigenlijk wordt verricht door de enzymen die ze maken. Enzymen zijn complexe eiwitmoleculen die chemische reacties versnellen. Ze breken moleculen op of verbinden ze met elkaar en zijn daarmee cruciaal voor allerlei biochemische processen. Van het verteren van ons voedsel tot het schoonmaken van onze vuile vaat (ze zitten namelijk in veel van onze wasmiddelen).
Bij fermentatieprocessen zoals in brouwerijen die bier of melk maken of plastic afbreken, doen deze enzymen hun chemische arbeid in de cellen van de micro-organismen. Dus hoewel er bepaalde microben voor bepaalde klussen gekozen worden, gaat het eigenlijk om een van de enzymen die ze aanmaken. Het nadeel voor het productieproces is dat die cellen en andere enzymen die die in zich heeft, ook allemaal stoffen produceren die een brouwer niet nodig heeft, en die dus bij het afval gaan. Dat is uiteraard jammer, en niet zo efficiënt.
Maar wat als je zo’n enzym kan isoleren en alleen die ene stof kan laten produceren die je nodig hebt?
Precies deze gedachtegang zit er achter een nieuwe golf groene chemie start-ups. Neem bijvoorbeeld Solugen, die nu aan raffinaderijen bouwt die draaien op enzymatische processen gevoed door biologische suikers, schone energie en die meer CO2 vastleggen dan ze uitstoten.
Het staat nog in de kinderschoenen, maar Solugen denkt dat ze met hun technologie 90% van alle chemische stoffen die vandaag door de petrochemische industrie worden geproduceerd kostencompetitief kunnen maken. Hun proces vereist veel minder energie, heeft geen afval en kan op veel kleinere schaal decentraal gerealiseerd worden.
Ook dit laatste is een voordeel, want de productie van chemische stoffen is nu vaak wereldwijd gecentraliseerd, waardoor deze stoffen over de hele wereld getransporteerd moeten worden, wat allerhande milieuveiligheidsrisico’s met zich meebrengt.
Als je meer wil weten over Solugen en de technologie erachter, lees hun verhaal op Century of Biology of kijk dit interview met de twee oprichters.
Dat was het voor deze week. Fijn weekend!
❤️ Edwin & Christiaan.
PS 1: Van 30 oktober tot 5 November kan je in de Tolhuistuin naar het Warming Up Festival. In een rijk programma gevuld met workshops, kunst, films, discussies, lezingen en tentoonstellingen worden uiteenlopende perspectieven rondom klimaatrechtvaardigheid verkend. Bekijk hier het programma.
PS 2: 6 November verschijnt Kim Stanley Robinson’s boek The Ministry of The Future in het Nederlands bij Starfish Books als Het Ministerie voor de Toekomst. Naar aanleiding daarvan maakt Robinson een kleine lezingentour door de Benelux.
— 7 November 19:30 in Bozar, Brussel in het kader van het Ecopolis Fair(er) Futures Festival (koop hier je kaartje)
— 8 November 19:30 in De Duif, Amsterdam (uitverkocht). Naar verluidt zal hij die dag ook boeken signeren bij Antheneum.
— 9 November 20:00 Hofpleintheater, Rotterdam. Koop je kaarten via De Dépendance.
