Beste allemaal,
Deze week reizen we naar het jaar 02070 om het levenslange leerlandschap van de westelijke randstad te verkennen. Maar eerst nog even een aankondiging:
Morgen, zondag 15 oktober, om 16:00, zal Edwin een van de wandelcolleges verzorgen bij Amelisweerd vanuit de bomen. Een mini-festival over rechten voor de natuur met onder andere een vertoning van en een gesprek over de documentaire Rechtszaak in het park van kunstenaar Elmo Vermijs, met Liesbeth van de Grift (historicus gespecialiseerd in Milieurecht) en Laurie Cluitmans (curator van De Botanische Revolutie). Verder zijn er workshops over het inheemse perspectief, zoöps en boomklimmen, en dus een aantal wandelcolleges. De andere wandelsprekers zijn Hannah Prins, Ruben Jacobs en Carolina Sanches. Het volledige programma is hier te vinden, en je kunt via de link ook reserveren. Alle programma’s zijn gratis, maar er is maar beperkt plaats.
Het Levenslange Leerlandschap
Een reis naar 02070
Een half jaar geleden kregen wij een mailtje van Karres en Brands, een architectuur-, stedenbouw- en landschapsontwerpbureau, met de volgende vraag: of we samen met hen en econoom Charan van Krevel aan een toekomstscenario wilden werken over hoe de stedelijke economie van de westelijke randstad er in 02070 uit zou kunnen zien.
Het ging om een open oproep van vier randstadgemeentes, Den Haag, Leiden, Delft en Zoetermeer, die onder de noemer Kennisregio aan Zee 2070 op zoek waren naar radicale voorstellen over de ruimtelijk-economische vraagstukken van de toekomst. Hoe zou een economie eruit kunnen zien die goed is voor zowel de planeet als de mens? Hoe werkt brede welvaart in de praktijk? En hoe wordt dit gerealiseerd in een overvolle en steeds natter wordende randstad?
Ons voorstel, getiteld Hollands Meesterschap 2070; Een Levenslang Leerlandschap, werd geselecteerd voor uitwerking en werd afgelopen donderdag in Den Haag tot winnaar uitgeroepen! Vandaag willen wij het verhalende deel ervan dan ook graag met jullie delen.
In ons scenario ontdek je het levenslange leerlandschap van 02070 door de ogen van stedenmeester Brechtje Bouali. Het levenslange leerlandschap is een voorbeeldproject waarvoor stedenbouwers en architecten vanuit de hele wereld naar Nederland reizen. Het toont hoe de betekeniseconomie er in het echt uitziet. Hoe brede welvaart zich heeft vertaald naar een ander soort samenleving. En hoe circulair en bio-based massamaatwerk hand in hand gaat met ambacht en meesterschap.
Brechtje neemt haar internationale vakbroeders en -zusters mee op een tour langs solarpunk Ypenburg, Haagse torencoöperaties, de rijstvelden van Hazerswoude, de bloemkoolwijken-archipel van Zoetermeer en de grootmeesterhoven van Delft.
Om de cultuurschok een beetje op te vangen voordat we naar 02070 afreizen, is het goed om even de basisaannames van ons scenario tot je te nemen.
De toekomst is een andere cultuur
In de jaren zestig van de vorige eeuw produceerde de Hanna-Barbera animatiestudio twee beroemde animatieseries, die samen een soort historisch-futuristische spiegel vormden. Aan de ene kant van het spectrum had je The Flintstones, dat zich afspeelde in een steentijdfantasie waar mensen en dinosaurussen coöperatief samenleefden. Aan de andere kant had je The Jetsons, dat zich afspeelde in de space age, in een comfortabele toekomst van vliegende auto’s en schoonmaakrobots. Beide series draaiden om een ideaal, suburban, Amerikaans jarenzestiggezin dat was gesitueerd in een omgeving die technologisch anders was maar sociaaleconomisch nog steeds een toonbeeld was van een vertrouwd cultureel ideaal.
Dit anachronisme staat niet op zichzelf. Langetermijndenken heeft namelijk een blinde vlek: mensen zijn beter in staat om zich technologische of klimatologische verschuivingen voor te stellen dan culturele of sociaaleconomische veranderingen. Zoals het voor veel mensen ook moeilijk is om zich te verplaatsen in – of te voegen naar – de logica van een vreemde cultuur. De interne logica van het eigen mens- en wereldbeeld wordt door velen als monolithisch ervaren, bijna als een natuurlijke wetmatigheid. Wat uiteraard niet zo is. De filosoof Fredric Jameson vatte dit onvermogen eens samen met de zinsnede: ‘It’s easier to imagine the end of the world than the end of capitalism.’
Ons mens- en wereldbeeld is echter wel degelijk aan het verschuiven. Of we ons dit nu kunnen inbeelden of niet. Sterker nog, wij denken dat deze verschuiving één van de drie grote metatrends is die ons toekomstige maatschappelijke bouwwerk zullen gaan bepalen. De andere twee zijn de introductie van een nieuwe informatietechnologie en de manier waarop wij ons zullen aanpassen aan de klimaat- en natuurcrisis. Het samenspel tussen deze drie metatrends zal niet alleen onze maatschappelijke instituties vormgeven, maar ook de manier waarop wij ons verhouden tot onszelf, onze gemeenschap en onze natuurlijke omgeving. Maar wat is dan precies deze diepe culturele verandering, deze verschuiving in hoe wij onszelf en de wereld om ons heen begrijpen?
In het kort: we worden Romantischer. De Romantiek is een brede culturele beweging in de Westerse moderniteit die sinds het midden van de 18de eeuw onze kijk op onszelf en de wereld fundamenteel veranderd heeft. Je zou kunnen zeggen dat de Homo Romanticus een reactie was en is op het dominante mens- en wereldbeeld van de Homo Economicus, die dominant werd na de uitvinding van de boekdrukkunst halverwege de 15de eeuw. De Homo Economicus duidt de wereld door een objectieve bril, de Homo Romanticus door een subjectieve. Niet de buitenwereld is voor de Homo Romanticus de maat der dingen, maar de binnenwereld. De Homo Romanticus wil boven alles kunnen samenvallen met zichzelf, zijn gemeenschap en zijn natuurlijke omgeving. Was de grote uitdaging voor de Homo Economicus de regulatie van de markt – het organisatorische platform voor ‘nut’ – de grote uitdaging van de Homo Romanticus is de regulatie van het publieke domein – het organisatorische platform voor ‘behoren’.
In ons scenario is het de Homo Romanticus die zal gaan bepalen hoe wij in de nabije toekomst cultureel en sociaaleconomisch invulling geven aan het leven. En hoe we zullen omgaan met de kansen en uitdagingen die de Digitale Revolutie en de natuurinclusieve economie met zich meebrengen. Dit betekent uiteraard niet dat het ‘nut-denken’ van de Homo Economicus nu achter ons ligt, integendeel. Het staat alleen in dienst van, of is cultureel ondergeschikt aan het ‘behoren-denken’ van de Homo Romanticus. Een belangrijke aanname hierbij is dat een zekere mate van economische veiligheid in 02070 zal zijn geborgd. Je zou kunnen zeggen dat dit nu al geborgd is in onze samenleving, maar het leunen op economische veiligheid gaat nog altijd gepaard met culturele stigma’s en de regelingen zijn erg ontoegankelijk.
In ons levenslange leerlandschap scenario wordt economische veiligheid daarom geborgd door een universeel basisinkomen, zware vermogensbelasting en een 100% erfbelasting. Dit zal leiden tot een brede welvaart; tot een samenleving waar ‘eigendom’ als dominant criterium voor je sociale status zal hebben ingeboet ten opzichte van ‘eigenheid’ en waar emotionele veiligheid belangrijker is dan economische veiligheid.
Ontmoet Stedenmeester Brechtje Bouali
De levensloop van Brechtje, die dit jaar geboren is, laat niet alleen zien waar zij vandaan komt, maar ook hoe de wereld de komende 50 jaar zal veranderen.
Jeugd in Meerzicht, Zoetermeer (02023-02043) — Brechtje wordt geboren in 02023 in Zoetermeer. Ze heeft een broer en zus en struint als kind vaak door het aangrenzende Westerpark waar ze hutten bouwt en rondvaart in haar kano. Haar moeder is antropoloog en studeerde in Leiden, haar vader is ingenieur in Delft. Haar ouders wonen en werken nog altijd in Meerzicht. Haar vader geeft in zijn werkplaats techniek- en knutselworkshops aan jong en oud.
Bouwkunde studeren aan de TU Delft (02041-02047) — Brechtje gaat op d’r achttiende bouwkunde studeren in Delft omdat ze houdt van tekenen en knutselen. Ze studeert deels nog in het oude systeem; met studiepunten en schriftelijke examens. Maar na twee jaar komt de Meesterschapswet en wordt het meester-gezelsysteem ingevoerd waarin iedereen een coach krijgt en je leerrelaties aangaat met meesters in verschillende vakken. Als je zelf meester in iets wil worden dien je een meesterproef af te leggen.
De Open Torencoöp in Den Haag (02047-02054) — Op haar 26ste begint Brechtje een platform-coöp waarmee ze de oude kantoortorens in Den Haag omtovert tot woon-werkplekken voor de opkomende meesterschapsgeneratie. Het project is haar meesterproef en het begin van haar praktijk. Het idee is om in collectief verband locatie gebonden vastgoed te ontwikkelen. De ontwerpers zijn de klussers, de eerste bewoners, de huisbaas en de uitbater. Nieuwe financieringsmodellen en wetgeving zorgen ervoor dat huurders nu ook langzaam eigenaar kunnen worden, en kunnen meeprofiteren van hun waardecreatie. Hoe fijner en mooier de plek, hoe meer iedereen profiteert. Het Open Torencoöpmodel wordt al snel op meerdere plekken gekopieerd en Brechtje wordt overal gevraagd om mee te helpen en te adviseren. Ze krijgt al jong gezellen die van haar willen leren.
Oprichting en vestiging van het Bruno Latour Stedenmeestersgilde in Zoeterwoude (02054-02063) — Om het door haar bedachte vak van Stedenmeester te ontwikkelen begint ze een eigen gilde, het Bruno Latour Stedenmeestersgilde. Het is een sociaal-biologische, of holobiotische, stedenbouwgilde, waar mens en niet-mens op holistische wijze stedelijke biotopen produceren. Ze vestigt haar gilde op bedrijventerrein Grote Polder en gaat met haar gezellen op locatie wonen. Ter plaatse ontwikkelen ze in coöperatief verband de kennis en kunde die nodig is om superlokaal steden te kunnen opzetten: ze verdiepen zich in het veenlandschap en de gewassen; in de reststromen van de Heinekenbrouwerij; ze leggen een bouwwerf aan; integreren materiaalpaspoorten; en werken samen met schimmelkwekers en materiaalbrouwers om alles wat nodig is voor een volledig circulaire stadsontwikkeling te verzamelen. In deze tijd ontmoet ze ook de liefde van haar leven, Sanne, een boerin en culinaire avonturier uit Hazerswoude.
Samenwonen en -werken met Sanne in Hazerswoude (02063-02071) — In Sanne vindt Brechtje iemand die met beide benen op de grond staat en die niet vanuit grote concepten of abstracties denkt, maar vanuit haar zintuigen en ervaringen. Ze staat direct in verbinding met alles om haar heen. Sanne haalt Brechtje uit d’r hoofd, want hoewel het Stedenmeestergilde verbonden is met de lokaliteit, blijft het samenweven van infrastructuur, technologie en materiaal op stedelijke schaal toch vooral iets wat in de abstractie uitgedacht en georganiseerd moet worden.
Brechtje trekt bij Sanne in, bouwt haar eigen atelier en ze gaan samen op avontuur naar Japan waar Sanne de rijkdom van rijst en sake ontdekt, en waar Brechtje leert over de traditionele vormen van bouwen, hergebruik en onderhoud. Sanne begint in het natte Hollandse veenlandschap rijst te verbouwen en Neder-Sake te brouwen.
Dromen van Grootmeesterschap in Delft (02071-02073) — Sanne en Brechtje zijn uit elkaar gegroeid, en Brechtje is verhuisd naar een nieuw stadsmakersproject in Ypenburg. Brechtje is nu vijftig, gescheiden en op zoek naar een nieuw avontuur. Ze wil grootmeester worden en naar een van de Grootmeesterwoningen in Delft verhuizen.
Een dag op pad met Brechtje
16 juni 02073
05:02 De ochtendschermer van Ypenburg —Brechtje is wakker en staart door het glazen dak naar de majestueuze Melkweg die nog net zichtbaar is. Als ze goed kijkt telt ze zeven sterren in de Plejaden. Een teken dat haar gezichtsvermogen nog in orde is, volgens de zeelieden van weleer. De heldere sterrenhemel is een kleine troost voor het veel te vroeg wakker worden. Blijkbaar is ze toch nerveuzer over vandaag dan ze dacht. Ze klautert uit bed, doucht, kleedt zich aan en maakt ontbijt klaar in de keuken terwijl de sterren langzaam vervagen in het ochtendlicht. Het belooft een heldere, warme dag te worden.
Terwijl ze buiten op het terras in de eerste zonnestralen van haar koffie nipt glijdt haar blik over het lommerrijke Ypenburg. In deze oude vinex-wijk zijn de oorspronkelijke architectonische concepten grotendeels overwoekerd door serre’s, dakkassen, windmolentjes, zonnepanelen, dakweides en andere vegetatie en uitbouwtjes.
Vandaag moet ze een groep vakgenoten rondleiden door het wereldwijd befaamde Levenslange Leerlandschap van Holland. Ze kijkt er erg naar uit om met haar internationale peers in gesprek te gaan, maar dat is niet waar haar zenuwen vandaan komen. Ze heeft ervoor gekozen langs locaties te gaan die het meest betekenisvol en persoonlijk voor haar zijn. Want, zo was haar gedachtegang, daar kan ze dan ook het best over vertellen. Op zich een goede insteek, maar het betekent ook dat ze vandaag Sanne, haar ex, weer ziet, en bij haar ouders op bezoek gaat.
Komt vast goed, zegt ze tegen zichzelf. Terwijl ze haar excursienotities in haar tas doet, hoort ze onder het vrolijke ochtendgetjilp van de mussen over het schelpenpad de tourpod naderen. Ze sluit af en loopt via het steigerpad langs het voedselbos en de natuurmeent naar het wijkpleintje. De tourpod gaat open en een luchtige stem verwelkomt haar: ‘Welkom mevrouw Bouali, gaat u lekker zitten. Wilt u misschien iets te drinken? Onze caterbot maakt het graag voor u klaar.’ Brechtje stapt de ruime, nog lege tourpod in en gaat zitten. ‘Een glaasje water, dank je wel.’ Terwijl de deuren sluiten komt de caterbot uit de barconsole in het midden van de pod tevoorschijn met een glas water en een speelse blik. ‘Citroentje erbij?’ Brechtje stemt in. Terwijl de bot een citroentje onder handen neemt, baant de tourpod zich soepeltjes een weg door de suburbane jungle van Ypenburg.
06:28 De zelfrijdende rivier — Op de A4 sluit de tourpod met hoge snelheid aan in een treintje pods. De ochtendspits maakt van de snelweg een snelstromende rivier vol autonome voertuigen van allerlei soorten en maten. Haar tourpod wordt links en rechts ingesloten door andere voertuigen; anonieme vrachtcontainers, capsulemotels, vergaderpods, koffiepods en solopods. Tussen het ochtendverkeer spot ze ook nog een barpod met vermoeide nachtbrakers die aan de barbot nog een allerlaatste ronde proberen te ontfutselen.
Wanneer de pod de A12 opdraait komt de bekende skyline van Den Haag in beeld. De contouren lijken op een canyon-landschap waaruit enorme rotspilaren naar de hemel rijken. Begroeid met vegetatie en omgeven door vogelzwermen is het inderdaad gelukt om de torens onderdeel van een soort stedelijk rotslandschap te maken.
Brechtje kan het weten, want zij bouwde samen met haar Torencoöperatief de eerste poreuze schillen rondom de toren van een voormalig ministerie, om nieuwe habitats te creëren voor planten, dieren en mensen. Zo ontstonden er in de oude kantoormolochen nieuwe milieus om in te werken, te leren en te wonen. De gesloten torens en bouwblokken openden zich en werden poreuzer van plint tot kruin.
Nieuw leven in oude kantoortorens
07:07 Begin Tour — Op het schaduwrijke stationsplein wordt ze afgezet door de tourpod en ontmoet ze de internationale groep stedenmeesters, architecten en stedenbouwers die ze vandaag gaat rondleiden. Ze zijn al druk met elkaar in gesprek en kijken en wijzen naar de bebouwing en begroeiing om hen heen. Twee van haar gezellen zijn er ook, Marius en Artemis. Artemis zwaait en dirigeert de groep richting de tourpod. Na een rondje kennismaken met vakbroeders en -zusters uit alle windstreken, vraagt ze of iedereen z’n taalavatar aanzet. Na wat geklik, gefrummel en geswipe is iedereen klaar en steekt Brechtje van wal.
Welkom beste vakbroeders en -zusters in Den Haag,
We zijn hier vandaag bijeen met een bijzonder eclectisch gezelschap. Hoewel we ons allemaal beroepsmatig bekommeren om bouwwerken en steden en het plannen, maken en cultiveren van onze omgeving, doen we dit allemaal vanuit verschillende achtergronden. Sommigen van jullie zijn opgeleid als stedenbouwer, architect of ingenieur, terwijl anderen zichzelf stedenmeester, bouwmeester, gezel, of zelfs grootmeester noemen. Ik ben bekend met beide, want halverwege mijn studie bouwkunde, hier niet ver vandaan, veranderde het onderwijssysteem van de studiepunten, toetsen en examens naar het levenslange leermodel van het meesterschapssysteem.
Hoe dan ook. Dat we hier met zo’n gemêleerd gezelschap zijn, laat zien dat de transitie van professionalisme naar meesterschap zich wereldwijd asymmetrisch heeft ontwikkeld. In dit deel van Holland waren we er vroeg bij, en dat is, zo vermoed ik, de reden dat jullie hier vandaag zijn. Om meer te weten te komen over hoe deze nieuwe cultuur van wonen, werken en leren zich vertaalt naar de leefomgeving hier, het inmiddels internationaal befaamde Levenslange Leerlandschap. Vandaag hoop ik jullie meer te vertellen en te laten zien van deze omgeving en hoe die tot stand is gekomen.
Om te beginnen wil ik jullie uitnodigen om verder te kijken dan de ambachtelijke gevels, het weelderige groen en de mensen die hier wonen en werken. Want achter de gevelbeken en vegetatietrappen ligt de maatschappelijke logica die dit alles mogelijk maakt. De rationale die van het publieke domein een gezonde gemeenschappelijke ruimte heeft gemaakt waar de krachten van de markt niet meer alles domineren. De Universal Data Commons zorgde ervoor dat de digitale revolutie eindelijk zijn beloftes kon inlossen voor iedereen. Dat de bureaucratieën van bedrijven en overheden konden transformeren tot platformen. Dat een nieuw sociaal contract economische veiligheid centraal stelde door een basisinkomen in te voeren, waardoor de welvaart die we als samenleving produceren eerlijker verdeeld werd. Deze emancipatoire stap veranderde onze relatie met werk, en daarmee ook onze relatie met onderwijs en onze persoonlijke groei en ontwikkeling.
Mijn eerste verkenning in deze nieuwe cultuurlogica was de oprichting van het Torencoöperatief hier in Den Haag. Door de opmars van AI, de omscholing van de middenklasse, en het thuiswerken en -leren, stond een enorme hoeveelheid kantoorgebouwen praktisch leeg. Ook al verdween het kantoorwerk niet volledig, het was inmiddels wel duidelijk dat het in z’n oude vorm en schaal niet meer zou terugkeren. Samen met m’n medegezellen en een groep Spaanse klimaatvluchtelingen haakten we hier slim op in door een platformcoöperatie op te richten, zodat we onze financiële middelen, talenten en gezelligheid konden bundelen. We hadden het tij mee en onze coöperatieve manier van poreus vastgoed en gemeenschap ontwikkelen sloeg aan.
Maar goed, genoeg gepraat. Stap in! Dan neem ik jullie mee naar de toren waar het allemaal begon, en waar mijn Spaanse vrienden nog altijd de lekkerste tortilla van de Lage Landen maken.
Het Blauwe Hart
08:42 De Natte Natuur — Na de vele en diverse verdiepingen van de Torencoöp verkend te hebben, en de beste tortilla van de Lage Landen als tweede ontbijt te hebben gehad, zit de groep nu rustig door het raam naar een AR-presentatie over het omliggende landschap te kijken. Ze zijn net de Vliet overgestoken en rijden nu de polder in langs een meertje in een moerassig landschap. Om zich heen zien ze veel riet en een moddervlakte met daarop wat luierende waterbuffels en foeragerende flamingo’s.
De raampresentatie vertelt hoe de Hollandse heroïsche strijd tegen het water in de loop van de 21ste eeuw veranderde in het leven met water, het weer en de natuur. Een overlay op het raam laat zien dat waar nu de veenwildernissen, rietlanden, moerassen en elzenbossen liggen, vroeger grasmatten als biljartlakens lagen. Een strak en rationeel landschap met wat koeien. Een vorm van natuur waar Nederlanders nog niet zo lang geleden hun volksidentiteit aan ophingen. Het contrast is groot met het hedendaagse landschap, waar het onderscheid tussen wilde natuur en landbouw nu letterlijk vloeibaar is.
Brechtje kent de presentatie, het is een prima verhaal, maar ze voelt ook wat ongemak. Terwijl ze de vertelstem aanhoort, denkt ze: dit is niet het hele verhaal. Ze pauzeert de presentatie en richt zich tot de groep.
Excuses dat ik het verhaal even stopzet. Maar ik denk dat het belangrijk is om een laag toe te voegen aan wat jullie hier net zagen. De veranderde relatie met het water is namelijk niet het hele verhaal. Ook het wereldbeeld dat in ons vak besloten lag moest veranderen. De ontwerper en planner werkten tot voor kort voornamelijk in een papieren werkelijkheid, met kaarten, tekeningen en modellen. Ze stonden ver verwijderd van de echte lokaliteit: de klei onder je voeten, de mensen en dieren die er leven, de seizoenen en de begroeiing. De transitie van stedenbouwer naar stedenmeester leidde tot een andere relatie met ons werk en een ander mens- en wereldbeeld. Nu werken we letterlijk op een locatie, met onze poten in de modder en in gesprek met de buren. Het stedenmeesterschap gaat, zoals ik het zie, over het in kaart brengen van een dynamisch landschap, materiaalstromen, slapende grondstoffen, natuurlijke hulpbronnen. Het vertrekpunt is geen tabula rasa, geen leeg vlak, of een vacuüm ruimte. Het is de volle, levende ruimte. Vol met pollen, moleculen, microben, geluiden, energieën en signalen. Het wordt niet vaak genoemd, maar ik ben steeds meer van mening dat het oude modernistische denken in feite een soort doodscultus was. Het aanbad dode geometrische vormen en abstracte leegte. Een wereldbeeld dat ontwerpers inspireerde in hoe ze steden en gebouwen ontwierpen, en hoe ze daarmee dus de klimaatcrisis en de vernietiging van de biosfeer faciliteerden…
Brechtje merkt dat de woorden over elkaar buitelen en dat ze aan het ratelen is. Waar komt dit nu opeens vandaan? De groep is stil en kijkt haar met grote ogen aan. Sommigen draaien ongemakkelijk op hun stoel en weten zichzelf geen houding te geven. Maar dan beginnen haar gezellen luid te applaudisseren en gestaag klapt de hele groep mee.
Brechtje haalt opgelucht adem, ze voelt dat ze haar emoties even weg moet slikken. Maar dat is allemaal prima. Ze kent de trauma’s van haar vak maar al te goed, en die moeten ook bespreekbaar zijn. Ze is blij dat ze dat met deze groep heeft kunnen delen.
Een van de gezellen neemt het over, en vertelt dat ze bijna bij de Gildewerkplaatsen van Zoeterwoude zijn, waar ontwerp- en maakpraktijken werken met de lokale bio-, hydro- en geotoop. ‘Mooie voorbeelden van het stedenmeesterschap waar Meester Bouali net zo bevlogen over vertelde’, hoort ze Marius zeggen. Slijmjurk, denkt Brechtje, maar wel een lieve.
Gildes en Coöps in de Circulaire Economie
10:11 Gildedorp Grote Polder — De volgende halte op het programma zijn de Gildewerkplaatsen van Grote Polder bij Zoeterwoude, en dan in het bijzonder het gilde dat Brechtje zelf oprichtte, het Bruno Latour Gilde voor Holobiontische Stedenbouw. Brechtje’s gezellen, die hier wonen en werken, nemen het voortouw. Ze laten de werkplaatsen, de bouwwerf en het laboratorium zien waar de meesters en gezellen werken met de lokale organismen en mineralen uit het omliggende veenlandschap. De vele rietsoorten, moerasbossen en veenmossen hebben ieder hun eigen kwaliteiten en zijn geschikt voor diverse toepassingen in de bouw. Het Latour Gilde is dan ook onderdeel van een netwerk van gildes die gespecialiseerd zijn in zaken zoals schimmelkweek, het produceren van materiaalpaspoorten of het aanleggen van nieuwe ecosystemen.
Brechtje stichtte op dit voormalige bedrijventerrein ooit het eerste gilde en bouwde vanuit hier haar lokale netwerk en kennis uit. Inmiddels is het een soort dorp geworden waar velen van de gezellen (maar ook meesters) samenleven en werken. Dit is ook de plek waar ze Sanne leerde kennen. Ze kwam uit een dorp verderop, Hazerswoude, uit een boerenfamilie die daar al generaties lang woonde en werkte en op geheel eigen wijze wist mee te bewegen met de veranderende samenleving. Sanne was eerder een soort culinaire uitvinder dan een boer en uit nieuwsgierigheid kwam ze buurten. Aan alles wat ze tegenkwam rook ze of ze stopte het in haar mond. Sindsdien heeft Brechtje nooit meer iemand ontmoet die continu al haar zintuigen zo aan heeft staan.
Haar mijmeringen worden onderbroken door een van haar gasten, een slungelige Amerikaanse man, die haar een vraag stelt. Hij vindt de werkplaatsen echt fantastisch en het valt hem op dat ze zo divers zijn qua leeftijd, sekse, etniciteit, maar ook qua soort werk dat er gedaan wordt. Hoe kan dat? Bij ons in de VS zie je deze diversiteit niet, zeker niet die mix van praktisch en theoretisch opgeleiden, vertelt hij.
Brechtje legt hem uit dat met de invoering van de Meesterschapswet er voor elk vakgebied een levenslang ontwikkelingsperspectief werd geïntroduceerd. Iedereen kon meester worden. Niet alleen Master of Arts of Master of Science, maar nu ook Master of Hearts en Master of Crafts. Hierdoor verdween het statusonderscheid tussen theoretische en praktische disciplines, en draaide het meer om eigenheid, je persoonlijkheid en hoe je vorm gaf aan je leven of je vak. Zo ook hier: de inzichten van de schimmelwetenschapper zijn net zo belangrijk als de kennis van een schimmelkweker. Sterker nog, ze werken continu samen en wisselen kennis uit.
Brechtje loopt samen met de Amerikaan terug naar de tourpod. De gezellen roepen om dat het tijd is voor de volgende bestemming en Brechtje voelt haar zenuwen weer opkomen. De volgende stop is namelijk Sanne’s sakebrouwerij in Hazerswoude.
Rural Renaissance
12:55 De Boeren, Kwekers en Brouwers van Hazerswoude — Onderweg naar Hazerswoude toont de tourpod op het raam een korte presentatie over de landschappen langs de weg. Links ligt de Autonome Economische Zone van Heineken, een volledig geautomatiseerde bierbrouwerij waar op wat monitoring na alle bedrijfsprocessen volledig robotisch plaatsvinden. Op het grote hek om de brouwerij heen staat dan ook: ‘verboden voor mensen, behalve voor cyborgs’. Rechts van de weg is een uitgespannen stuk veenwildernis met daaromheen weer een hek met een andere tekst: ‘verboden voor mensen, behalve voor wilden’. Dit blijkt een Autonome Ecologische Zone te zijn, een stuk natuur dat van zichzelf is. De ruimte voor de mens is beperkt, hoogtechnologische processen werken beter zonder, alsook de wilde natuur.
Al snel komen de rijstvelden van Hazerswoude in zicht en rijden ze langs de eerste bebouwing van het lintdorp. De ambachtelijke bakker, de tantraretraite, de bibliotheek, de verschillende pluktuin- en voedselbosboeren, de kaasmakerij van het Buffelgilde, het lab van de schimmelsommelier, het lokale café annex boekwinkel en uiteraard de SRV-Pod die continu het lint op en af rijdt. Terwijl de tourpod verder rijdt, vertelt Brechtje dat Hazerswoude een goed Hollands voorbeeld is van de Rural Renaissance die veroorzaakt werd door de opkomst van de autonome mobiliteit en het door de overheid veiligstellen van dorpsvoorzieningen.
Aangekomen bij Sanne’s sakebrouwerij, stapt de groep uit. Op het programma staat een lunchlezing van Sanne en uiteraard het proeven van een aantal uitzonderlijke sake’s, maar eerst krijgt de groep een korte rondleiding door de rijstvelden en de brouwerij. Brechtje heeft het allemaal al zo vaak gezien en laat de groep gaan. Ze wandelt richting de oude boerderij, en denk aan hoe het sake-avontuur begon op hun rondreis door Japan. Sanne was geobsedeerd door de rijstsoorten, de smaken en texturen, en Brechtje door de ingenieuze houtbouwconstructies en het vakmanschap van de timmerlieden. Dan verschijnt Sanne plots. ‘Heej Bee,’ zegt ze met een glimlach. Er volgt een innige omhelzing en Brechtje voelt opluchting en rust in haar lijf. Ze heeft zich voor niks nerveus gemaakt.
Tijdens de lunch krijgen de gasten een proeverij van lokale specialiteiten voorgeschoteld. Kweekcarpaccio, buffelparmezaan, cranberryburrata, en een collectie van de meest kleurrijke schimmelkazen gemaakt door de lokale schimmelsommelier. De tafels zijn rijk versierd met veldbloemen die overal langs de weg groeien, en met schaaltjes vol noten, vruchten en salades uit de voedselbossen en pluktuinen. En uiteraard is er heerlijk geurende rijst en risotto en verschillende sake’s, rijstwijnen en soju’s. De Japanners in het gezelschap zijn duidelijk onder de indruk. En tot slot is er zacht roomijs van de melkbrouwerij. Sanne’s lunch-lezing ontaardt al snel in anekdotes en sterke verhalen, ook al probeert ze halfslachtig nog over de geschiedenis van de Grote Omdraaiing en de Tweede Domesticatie te vertellen. Het deert niet, het weerzien is goed en de gasten omarmen aan de eettafel de fysieke relatie met het lokale landschap.
Huisnijverheid 2.0
15:15 Woon en Leergemeenschap Meerzicht — Wanneer de hele groep uitgelaten, en sommigen licht aangeschoten, in de tourpod zit, vetrekken ze richting Brechtje’s geboortegrond, Zoetermeer. ‘Op onze volgende bestemming,’ begint Brechtje, ‘zullen we zien hoe het lerende leven begint en hoe de haarvaten van het levenslange leerlandschap eruit zien.’ Twee ontwikkelingen grepen in elkaar om dit mogelijk te maken: 1) De opkomst van de kunstmatig intelligente leer- en werkplatformen en 2) de flexibelere bestemmingsplannen en fiscale regels die de modernistische functiescheiding steeds verder verzachte. ‘Het functionele stad-denken maakte plaats voor het poreuze stad-denken. Van tekentafel, spreadsheet en bestemmingsplan naar burgerraad, ecosysteem en universele datameent. Het zorgde ervoor dat wijken en gebieden meer bottom-up bestuurd en gepland konden worden zonder het grotere plaatje uit het oog te verliezen.’
Iemand in de wagen steekt z’n hand op en vraagt: ‘Klopt het dat kinderen hier volledig vrij zijn om te kiezen wat ze willen leren?’ Brechtje glimlacht, het is namelijk een vraag die vele buitenlanders hebben, met name van buiten de EU. ‘Misschien is het goed als Marius deze vraag beantwoordt, aangezien hij ervaringsdeskundige is.’ Marius kijkt verast op en schraapt zijn keel.
‘Eeh ja, oké. Het is inderdaad zo dat je interesses en fascinaties leidend zijn en serieus genomen worden. Daaromheen wordt er compleet gepersonaliseerd onderwijs opgesteld. Wanneer de interesse namelijk aanwezig is, dan komt de motivatie vanzelf, ook voor onderwerpen of vaardigheden waar je aanvankelijk niet zoveel mee hebt. Zo was ik niet zo’n lezer, en wiskunde ging me ook slecht af, maar ik was ontzettend geïnteresseerd in de natuur, insecten en beestjes en zo. Uiteindelijk kom je door die nieuwsgierigheid ook in boeken terecht, en daagt het systeem je uit om je wiskundige vaardigheden te ontwikkelen. Het staat altijd in verbinding met je interesses, maar het helpt ook dat de AI je continu op zijsporen wijst, dat coaches je goeie vragen stellen, en leermeesters je inspireren. Zo ben ik nu cellulaire materialen aan het programmeren, iets waar ik de nodige wiskunde voor nodig heb.’ Dan onderbreekt Artemis Marius, ‘maar binnen de enorme variatie worden de basiskaders ook bewaakt hoor. Het is niet anything goes. Veel klassen zijn gericht op burgerschap, gemeenschapszin en sociaalemotionele vaardigheden, het is alleen niet zo gestandaardiseerd als vroeger.’
Terwijl Marius en Artemis de groep proberen uit te leggen hoe dat werkt, rijdt de pod Meerzicht in, de wijk waarin Brechtje opgroeide. Het is er veel groener dan ze zich kan herinneren; hoge grassen, kruiden, struiken en grote bomen, met hier en daar een boomhut.
Haar ouders staan aan het begin van de inrit het gezelschap al op te wachten. Haar vader neemt het voortouw en leidt de groep naar zijn werkplaats. Haar moeder vraagt meteen: ‘En, hoe was het bij Sanne?’ Brechtje laat het zich aanleunen en loopt met haar moeder achter de groep aan.
Haar ouders hebben het naastgelegen huis erbij gekocht en daar een soort werk- en leerplek van gemaakt. Tieners uit de auto- en podloze buurt leren bij haar vader de wondere wereld van de automobiel kennen, zowel de elektrische als die met een verbrandingsmotor. De jeugd vindt het fantastisch; bromfietsen en autootjes die ze zelf mogen besturen en zelf uit elkaar kunnen halen. Het werken in de werkplaats is verbonden aan een onderwijsplatform en de lokale leermeester komt regelmatig langs om te kijken hoe het met de kinderen gaat, maar ook hoe haar vader het doet. De platform AI monitort hoe iedereen zich ontwikkelt.
Veel mensen, zeker de wat oudere generaties, vinden het leuk om zich in te zetten en hun kennis en vaardigheden over te dragen. Veel woonwijken zijn de laatste decennia dan ook gediversifieerd en ge(re)vitaliseerd door wat sommige trendwatchers Huisnijverheid 2.0 noemen. Waar het huis ooit vooral het informele privé- en vrijetijdsdomein was dat in contrast stond met het formele en zakelijke werkdomein, zijn deze grenzen nu vervaagd. Iedereen onderneemt en dat begint vaak klein aan huis of in de wijk met een kantoortje, een leerplek, een praktijkruimte, een moestuin of werkplaats, en als het doorgroeit wordt er uitgeweken naar andere plekken. Daarnaast is er veel ruimte voor gemeenschapswerk, het waardevolle (en eerder onbetaalde) werk van onderhoud, gezamenlijke kinderopvang en opvoeding, zorg en hulpverlening. Mede mogelijk gemaakt door het basisinkomen. Hierdoor zijn de plekken die vaak dienstdoen als werk-, leer- of leefplek ook de plekken voor kinderopvang en burgerraad.
Kennis en kunde als Commons
17:09 De grootmeesterhoven van Delft — ‘You have very nice parents!’ zegt de Amerikaanse slungel als hij instapt. Brechtje neemt het compliment in ontvangst, en is het daar wel mee eens. De tourpod vertrekt naar Delft, naar de voormalige campus van de TU, of althans, het nog steeds campus-achtige gebied, alleen bestaat de TU niet meer. Het is net als vele grote bureaucratische instituties verdwenen met de opkomst van AI en de borging van de Universele Data Meent. De nu onafhankelijke faculteiten en het landschap waarin ze staan zijn wél gebleven.
Het is de plek waar haar leven richting vond, en waar ze nu weer naar terug wil. Het is namelijk haar ambitie om grootmeester te worden. Zich nog verder te verdiepen en anderen te ontmoeten die dit ook willen. Ze zullen met de groep een Grootmeestershof bezoeken waar zij zich voor heeft aangemeld. Het zal waarschijnlijk nog een paar jaar duren voordat er ruimte is, maar het Stedenmeesterskoepel heeft al gunstig gereageerd op haar voornemen.
De Grootmeestershof is een leergemeenschap waar je samenkomt met je peers, waar je woont, onderzoekt en ontwikkelt en waar je lesgeeft. Brechtje ziet het helemaal zitten, wonen op deze campus die weinig meer lijkt op het Mekelpark van haar studietijd. De brutalistische blokken zijn nog steeds prominent aanwezig, maar zijn niet meer de hermetische burchten van voorheen. De plinten zijn geopend en allerlei labs, werkplaatsen en cafe’s zijn nu vanuit het park toegankelijk. Het park is dichtgegroeid met kleinere gebouwtjes, hofjes en bosjes, en vormt zo een dorps stadje met daaromheen betonnen bergen.
Terwijl ze met de groep door de Grootmeestershoven loopt, vertelt ze over hoe het levenslange werken, met als kers op de taart een pensioen, nu plaats heeft gemaakt voor levenslang leren, met als bekroning het doorgeven van je meesterschap. Of dit nu aan nieuwsgierige kinderen in de buurt is of aan leergierige gezellen en meesters van over de hele wereld.
Ze ziet dat de lange dag z’n tol heeft geëist van de groep. Brechtje rondt haar verhaal af en neemt de groep mee naar Café de Klok; de kroeg waar ze vaak tot in de kleine uurtjes met haar studiegenoten, docenten en later haar medegezellen en meesters doorbracht. Al kan ze zich niet herinneren dat ze vroeger op haar nachtelijke fietstochten hier ooit de Melkweg heeft mogen aanschouwen. Wie weet lukt het vanavond. De groep fleurt zichtbaar op bij het arriveren van de eerste borrelplanken en biertjes.
Dat was het voor deze week. Mocht je nog meer van de onderbouwing en tekeningen willen zien. Onze inzending is hier te downloaden (PDF).
Fijn weekend!
❤️ Edwin & Christiaan
<3
Terechte winnaars van van de regio aan zee prijsvraag, ik waande me even in 02070! Mooie illustraties!