Hoi, Ed en Chris hier 👋 Het hier en nu is een moment dat eeuwen beslaat. In de Atlas van het Lange Nu schrijven we daarom over historische onderstromen, maatschappelijke denkramen en inspirerende toekomstscenario’s
Beste allemaal,
Sinds vorige week kan je ons steunen door een echt abonnement op ons nemen, en in de eerste week hebben 20 mensen dat gedaan. Superbedankt! Voor ons was het een hele leuke ervaring om de afgelopen dagen de aanmeldingen binnen te zien komen.
Misschien is het goed om even duidelijk te maken wat je de komende tijd kan verwachten, want dit hebben we in de vorige editie nog niet goed duidelijk gemaakt. De komende maand gebruiken als een soort overgangsperiode waarin alle edities van de Atlas van Het Lange Nu vooralsnog voor iedereen zijn. Na de zomer zullen we op het nieuw ritme gaan werken waar gratis leden nog maar een of twee keer per maand een editie zullen krijgen.
Het Einde van Rusland’s Gewapende Vrede?
⚔️
Behalve dat we zaterdag nerveus onze inbox verversten om te kijken wie er lid werd, waren we ook in de ban van de opmars van Prigozjin’s huurlingenleger naar Moskou. Zoals we nu allemaal weten liep het af met een sisser. Tweehonderd kilometer voor Moskou belde Poetin met Prigozjin en maakte de Wagner colonne rechtsomkeer en verhuisden ze naar Wit-Rusland. Wat is er in hemelsnaam gebeurd? De hele wereld bleef verward achter en vroeg zich af hoe deze gebeurtenissen geïnterpreteerd zouden moeten worden?
Hoewel het voorlopig wel gissen zal blijven over hoe het precies zit moesten we denken aan het moment dat de oorlog met de Oekraïne begon. Een actie die voor velen in het Westen onbegrijpelijk was. Om grip te krijgen op het mens- en wereldbeeld waaruit Poetin’s handelen voortvloeit schreven we toen ‘Poetins Rusland in het Lange Nu’ geschreven, waarin we uitleggen dat hoewel Rusland in haar verschijningsvorm op een modern land lijkt, met instituties en een vrije markt, is ze in de kern nog het domein van de Homo Nobilis. Een wereld die wordt geregeerd door kracht en loyaliteit, en waar de orde bestaat uit een soort gewapende vrede tussen de vazallen van Poetin.
Nu de successen op het slagveld in de Oekraïne uitblijven en het moraal lager is dan ooit, neemt de spanningen tussen deze vazallen steeds verder toe. Een van hen is Prigozjin, zijn huurlingenleger wordt continu gepiepeld door andere vazallen in het Russische leger (althans dat zegt hij). En nu beschuldigt hij het Russische leger dat een van zijn Wagner-kampen bewust het doel was van een raket-aanval. Prigozjin was het zat en besloot er iets aan te doen. Wat zijn precieze intenties nu waren, en in hoeverre zijn acties spontaan, gepland of zelfs onderdeel van een ander plot zijn, dat moet zich nog uitwijzen. De consequenties zijn echter voor iedereen zichtbaar: de Russische orde is verstoort en Poetin lijkt opeens een stuk minder machtig.
Wij zagen in elk geval de dynamiek van de wereld van de Homo Nobilis opeens aan de oppervlakte komen. Rusland-expert Kamil Galeev ziet hetzelfde. Al gebruikt hij niet de term Homo Nobilis, hij kijkt wel door een soort zelfde lens naar de recente gebeurtenissen. Voor een wat doorwrochtere Homo Nobilis duiding zijn de volgende twee Twitterdraadjes dan ook een aanrader:
Draadje 1 🧵 Tijdens de muiterij schreef Galeev over welke rol Prigozjin en Wagner eigenlijk in Poetin’s Rusland hebben en trekt hij een historische parallel met de mislukte machtsgreep van generaal Kornilov welke tussen de Februari en Oktoberrevolutie van 01917 plaats vond.
Draadje 2 🧵 Poetin zelf trok in zijn toespraak ook een parallel met 01917, toen Lenin na Kornilov’s mislukte putsch er een paar maanden later wel in slaagde de macht te grijpen. Galeev zet de bril van het lange nu op en legt uit hoe de recente gebeurtenissen misschien wel niet gezien moeten worden als het naderende einde van Poetin’s regime, maar eerder als het naderende einde van Lenin’s regime. Of eigenlijk Lenin’s assabiyah. Een assabiyah is een soort clan-achtige sociale cohesie die het volgens de bedenker van de term, Ibn Kalhdun (01312-01406), maximaal vier generaties duurt. Wat er volgens Galeev op korte termijn staat te gebeuren is een ingrijpende vervanging van de oude elite door een nieuwe. Wie echter deze nieuwe elite zal zijn, dat is nog gissen.
Drie Cultuurdomeinen en hun Wisselwerking
⚖️
Parallel aan ons nadenken over Rusland maakten we een nieuw schema van ons World Tree Model. Hierin hebben we de werelden van de Homo Nobilis, Economicus en Romanticus in een Venndiagram gezet en gekoppeld aan ons denken over het publiek domein. Het onderstaande is uiteraard een versimpeling, een modelwerkelijkheid, en werk in uitvoering. Desondanks levert het al een aantal leuke inzichten op.
De drie cirkels vertegenwoordigen drie domeinen: (1) het orde domein; (2) het markt domein en; (3) het publieke domein.
Het Orde Domein
Het orde domein wordt gereguleerd door kracht. Het is de plek waar fysieke en sociale veiligheid wordt geproduceerd. Wanneer de sociale orde wordt verstoord dan wordt deze met kracht weer recht gezet. Hier geldt het recht van de sterkste. In de middeleeuwen was het orde domein dominant. Sociale veiligheid werd toen gehandhaafd door het opleggen van een strikte sociale hiërarchie waarin iedereen zijn plek had. Het was een standenmaatschappij. De logica was verdeel en heers. Dit was ook de maatschappelijke logica van het imperiale kolonialisme in latere tijden. Waar voor de niet-blanken een standenmaatschappij gold gebaseerd op etniciteit en huidskleur. Sociale status is hier gebaseerd op (erfelijke) fysieke eigenschappen.
Omdat in de middeleeuwen het gesproken woord dominant was, was alle organisatie gebaseerd op persoonlijke banden. Men moest elkaar immers leren kennen, om elkaar te kunnen vertrouwen, om samen dingen voor elkaar te botsen. Leiders hadden dus baat bij een bepaalde mate van wantrouwen tussen hun ondergeschikten. Want je wil voorkomen dat je ondergeschikten zich tegen je kunnen organiseren. Persoonlijk vertrouwen werd dus verticaal georganiseerd, niet horizontaal. Ook hier was de logica verdeel en heers. Tussen de ondergeschikten heerste een soort gewapende vrede. Dit is het domein van de Homo Nobilis.
Het Markt Domein
Het markt domein wordt gereguleerd door nut. Het is de plek waar materiële en economische veiligheid wordt geproduceerd. Dat wat nuttig is, is uiteraard persoonlijk. Maar de markt brengt al onze voorkeuren samen en bepaalt wat geproduceerd en geconsumeerd kan worden. De logica is vraag en aanbod. Ook de markt legt zijn eigen sociale hiërarchie op, welke theoretisch worden verankerd in meritocratische waardeketens. De markt creëert een klassenmaatschappij, waar sociale status is gebaseerd op (erfelijk) economisch eigendom. Dit is het domein van de Homo Economicus. Het markt domein werd dominant in de Moderne Tijd.
De Moderne Tijd begon met de uitvinding van de boekdrukkunst. In de Moderne Tijd was het geschreven woord de dominante informatietechnologie. Hierdoor kon informatie worden geschaald, waardoor vertrouwen kon worden geschaald, waardoor organisatie kon worden geschaald. Men ging vertrouwen op grote bureaucratieën, waardoor de rechtstaat vorm kon krijgen. Deze rechtstaat maakte vervolgens een einde aan de dominantie van de Homo Nobilis en het orde domein. Het markt domein werd dominant. Economisch nut werd de dominante maatschappelijke rationale. Alles werd idealiter gereguleerd als markt.
Het Publieke Domein
Het publieke domein wordt gereguleerd door behoren. Het is de plek waar gemeenschap en emotionele veiligheid wordt geproduceerd. Een publiek domein brengt mensen samen zodat informatie wordt gedeeld en geduid, waarden en normen worden uitgelijnd, mensen zowel zichzelf als elkaar herkennen als gelijkwaardig en waar legitimatie wordt gegeven aan publieke besluitvorming en uitvoering. Dit is het domein van de Homo Romanticus, die boven alles wil samenvallen met zichzelf, zijn gemeenschap en zijn natuurlijke omgeving. Historisch gezien kwam de Homo Romanticus op in de 18de eeuw. Zijn natuurlijke sociale status criteria is emotionele eigenheid en authenticiteit. Dat is zijn maatstaf voor waarde.
In de Moderne Tijd werd het publieke domein gereguleerd als een markt. Dit werkte redelijk in het tijdperk van het geschreven woord. Maar met de opkomst van het geactiveerde woord – digitalisering – garandeert dit niet langer een gezond publiek domein. Het publieke domein moet gereguleerd worden als een eigen domein. Dit is de hedendaagse uitdaging van de Homo Romanticus. De opkomende Homo Romanticus kan alleen de dominantie overnemen van de Homo Economicus door van het Publieke Domein een intrinsiek veilige, toegankelijke en transparante ruimte te maken. Waarmee het deze eigenschappen ook opdringt aan het orde domein en het markt domein – want ook die functioneren dan beter.
Twee Hybride Domeinen
Omdat het een Venndiagram is hebben we ook te maken met overlappende gebieden – waar de maatschappelijke logica’s van orde, nut en behoren overlappen of juist ontbreken. We zijn er nog niet helemaal zeker van de schematische inzichten die dit oplevert maar we hebben hieronder een poging gedaan. Het is werk in uitvoering. Suggesties zijn welkom.
Orde + Publiek Domein — Fascistische, autocratische of communistische samenlevingen zouden kunnen worden gezien als beschavingen waarin het publieke en het orde domein met elkaar zijn versmolten. Net als voor de Homo Romanticus is voor de Homo Nobilis is het publieke domein instrumenteel in het produceren van gemeenschap, het grote verschil is echter dat de publieke ruimte in dit geval geen open, inclusieve en gelijkwaardige ruimte is waar iedereen zich thuis en veilig voelt. Als uitingen te veel afwijken van een het verhaal van de machthebbers dan volgt onderdrukking en (zelf)censuur. Het publieke domein is er voor propoganda en voor het smeden van een volksidentiteit die in lijn is met de normen en waarden van de dominante groep. Alternatieve identiteiten en verhalen worden tot de marges veroordeeld en kunnen alleen ondergronds en in het geniep gecultiveerd worden.
Orde + Markt Domein — In mercantilistische samenlevingen of oligarchieën is het orde domein diep verstrengeld met het markt domein. Bedrijven dienen direct de belangen van de staat. Wanneer de Homo Nobilis dominant is zullen bedrijven loyaal moeten zijn naar het orde domein, zoals goed te zien is bij de Russische oligarchen. Hun posities bij grote Russische bedrijven zijn het resultaat van politieke aanstellingen en bij gratie dat ze loyaal zijn aan de tsaar Poetin. Maar denk ook aan het mercantilisme dat domineerde in Europa van de 16e tot de 18e eeuw en hoe er onder de vlag van handel koloniale rijken werden gebouwd door de Europese machten. De VOC en de EIC waren bedrijven, maar mochten zich overzees gedragen alsof ze soeverein waren. De grens tussen staats en bedrijfsbelang was hierin vaak een en hetzelfde. Denk bijvoorbeeld ook aan hoe Poetin bewust via Gazprom Europe aan het Russische gasinfuus kreeg en dat als chantagemiddel heeft ingezet aan het begin van de Oekraïne-oorlog. Of hoe het Wagner huurlingenleger internationaal op gewelddadige wijze allerlei Russische belangen dient zonder dat Rusland daar verantwoording voor hoeft af te leggen.
We gaan dit model in toekomst wat verder uitdenken. Als jullie nog leuke inzichten hebben, schroom niet, we horen het graag. Veel groeten en fijn weekend!
❤️ Edwin & Christiaan
PS1 — Volgende week: Michiel de Lange nodigt je voor Critical city-making: exploring design approaches for imagining smart urban futures op 4-5 Juli een symposium en workshop georganiseerd door UU (Utrecht) & AUAS (Amsterdam)
PS2 — Save the dates: 24 t/m 30 juli Towards the Symbiocene? The 10th futurologic symposium on free cultural spaces vind plaats in Ruigoord en Amsterdam. Met o.a. Glenn Albrecht, Timothy Morton, Philipp Blom, Henk Oosterling, Floris Alkemade en yours truly. Wanneer we in het programma zitten wordt binnenkort bekendgemaakt.
PS3 — Save the dates: 22 t/m 24 september Amsterdam Dark Festival. Na lang hierover gedroomd te hebben samen met collega stadsastronaut Marjolijn van Heemstra is het nu zover. Check de website voor het programma, in elk stadsdeel is wel iets te doen..
PS4 — Wil je ook iets delen met de Chrononautengemeenschap, stuur ons een mailtje.
