👋 Hoi, Ed & Chris hier. In de Atlas van het Lange Nu duiden we onze snel veranderende wereld. We doen dit met de historisch-futuristische bril van de langetermijndenker en de gereedschapskist van de speculatieve maker. Het hier en nu is namelijk een moment dat eeuwen beslaat.
Vandaag wijden we wat gedachten aan de opkomst van de Homo Romanticus: het culturele archetype dat niets liever wil dan samenvallen met zichzelf, zijn gemeenschap en zijn natuurlijke omgeving. Hij of zij zoekt boven alles naar emotionele veiligheid. Wat, idealiter, wordt gevonden in eigen en oorspronkelijke relatie met de wereld, en met zichzelf.
De opkomst van de Homo Romanticus heeft goede kanten, maar lijkt ook gelinkt aan het steeds subjectievere karakter van ons publieke domein.
De Homo Romanticus wil soms namelijk niets liever dan de starre objectieve werkelijkheid ombuigen en die om zich heen wikkelen als een zacht, warm dekentje. Soms is een alternatief feitje immers fijner dan een emotioneel uitdagend feitje. Deze week dus wat gedachten over de cognitieve dissonantie van de Homo Romanticus.
En, ter herinnering:
Aanstaande maandag, 3 oktober, om 20u begint onze fellowship bij Pakhuis de Zwijger. Tijdens een lezing verkennen we het verleden en de toekomst van ons publieke vertrouwen. Daarna gaan we in gesprek met Indira van ’t Klooster. Je kan ons live sluwe vragen stellen of je kan dat online doen, via deze link. (Je moet wel eerst een account aanmaken, maar daarna ligt het Pakhuis aan je voeten – die vervolgens lekker warm op de bank kunnen rusten terwijl het buiten herfstig waait en regent 🍁🍂)
Daarnaast heeft het Pakhuis de Zwijger ook een leuke podcast met ons opgenomen waarin we praten over het Lange Nu, hoe toekomstdenken werkt en hoe vertrouwen de afgelopen 1000 jaar veranderde, en waarom we nu nieuwe Architectures of Trust nodig hebben. De podcast is op Apple, Spotify, Soundcloud en andere podcast-platforms te beluisteren 🎧.
Notitie:
De Opkomst van de Homo Romanticus
🌸
Vorige week bespraken we A Culture of Fact. In dit boek beschrijft historica Barbara J. Shapiro hoe de Engelse cultuur in de Vroegmoderne Tijd steeds objectiever werd. Via de juryrechtspraak leerden gewone lieden denken in feitelijkheden, bewijzen, alibi’s, getuigenissen en motieven. Het subjectieve leerde men te wantrouwen.
Zoals we al eerder beschreven in het essay Building Trust in the Electric Age werd dit streven naar objectiviteit geborgd door ‘de professional’. Dit ging gepaard met een werkethos dat kenniswerkers aanmoedigde om hun subjectiviteit thuis te laten en alleen te doen wat de baan van hen vroeg, ongeacht eigenbelang of wat ze er zelf van vonden. De ideale professional was slechts een radertje in de machine.
In haar boek beschrijft Shapiro bijvoorbeeld hoe de schrijvers van nieuwsberichten en reisboeken in de 17de eeuw aan hoge standaarden werden gehouden door hun lezers. Als ze te partijdig waren of als ze gebeurtenissen beschreven die ze uit tweede hand hadden vernomen, werden ze pardoes beschuldigd van het schrijven van fictie.
Deze objectivering van de werkelijkheid was nauw verweven met de snelle opkomst van drukkers, uitgevers en auteurs na de uitvinding van de boekdrukkunst in het midden van de 15de eeuw. Het urbaniserende Europa kreeg zo een nieuwe blik op de wereld. En de objectieve professional voorzag deze blik van een architectuur van vertrouwen.
Met de overgang van het gedrukte woord naar het geactiveerde woord moeten we op zoek naar een nieuwe architectuur van vertrouwen. Want het vertrouwen in professionaliteit en de instituties die op dit werkethos zijn gebaseerd zijn tanende. Ze zijn niet opgewassen tegen de stortvloed aan informatie die het internet continu over ons uitgooit.
We moeten bouwen aan een robuust digitaal systeem dat enerzijds onze publieke waarden borgt en anderzijds het niveau van objectiviteit opkrikt en versterkt binnen het publieke domein.
Maar dit is slechts een deel van de oplossing, want het is meer dan alleen een technisch probleem. Een andere oorzaak van het afgenomen vertrouwen is de opkomst van de Homo Romanticus.
De Homo Romanticus is een cultureel archetype dat in het midden van de 18de eeuw kwam bovendrijven in het Europese bewustzijn. Hij staat in ons denken naast de Homo Nobilis en Homo Economicus.
(Zie onze analyse van Poetin en van Poetins Rusland voor een uiteenzetting van deze drie archetypes. Poetin is een typische Homo Nobilis.)
Wij hebben de Homo Romanticus vernoemd naar de Romantiek, een stroming in de Westerse Moderniteit die zich vooral aan het einde van de 18de eeuw en in de 19de eeuw deed gelden in de kunsten en in het intellectuele leven. Tijdens de Romantiek was de subjectieve ervaring het uitgangspunt. Introspectie, oorspronkelijkheid, intuïtie, emotie, spontaniteit en verbeelding stonden centraal. De Romantiek was dan ook een tegenreactie op de rationalisering, industrialisering en objectivering van de Moderne Westerse samenleving.
Het woord romantiek is ontleend aan Middeleeuwse romances; epische en lyrische gedichten over imperfecte lieden die volmaaktheid najaagden.
De Homo Romanticus stond lange tijd in de schaduw van de objectieve Homo Economicus, het dominante archetype van de Westerse Moderniteit. De Homo Romanticus liet zich weliswaar gelden in de wereld van intellectuelen, wetenschappers, kunstenaars en vrijheidsstrijders, maar de rest van de bevolking had wel iets beters te doen dan zich zorgen te maken over hun emotionele veiligheid.
Na de Tweede Wereldoorlog kwam hier verandering in. De Homo Romanticus kwam aan de oppervlakte van de populaire verbeelding. Door de toenemende welvaart, de leerplicht en de opkomst van elektronische media hadden jongeren opeens de tijd en de ruimte om zich bezig te houden met de zin van het leven en afgeleide morele vraagstukken. Dit leidde tot o.a. de burgerrechtenbeweging en de vele jeugdsubculturen van de jaren ’60.
Naarmate steeds meer mensen konden genieten van een middenklasse levensstijl, groeide de vraag naar zelfhulpproducten, paranormale dienstverlening en een velerlei aan Oosterse filosofieën, religies, geneeswijzen en vechtkunsten. De opkomende Homo Romanticus zoekt namelijk naar een soort emotioneel houvast. Naar een reddingsboei in de groeiende complexiteit. Naar menselijkheid in een hoogtechnologische samenleving.
De Homo Romanticus mag vaak en graag afgeven op de zielloze Homo Economicus en de objectivistische professionaliteit waar dit archetype van afhankelijk is. Maar in de zoektocht naar zijn subjectieve ankers vergeet de Homo Romanticus wel eens dat ook zijn welvaart en welbevinden afhangen van objectieve structuren. Schoon water uit de kraan is immers geen natuurverschijnsel.
Het is de uitdaging van de Homo Romanticus om de individuele en subjectieve ervaring te verenigen met de objectieve werkelijkheid die we onderling delen. Een democratische samenleving met een complexe kenniseconomie is nu eenmaal niet verenigbaar met een in zichzelf wegzakkende Homo Romanticus. De Homo Romanticus moet zichzelf trainen in een dualistisch mens- en wereldbeeld.
Projecteerde de Homo Nobilis zijn subjectieve binnenwereld op de objectieve buitenwereld (waardoor de buitenwereld onwerkbaar werd), zo projecteerde de Homo Economicus de objectieve buitenwereld op zijn subjectieve binnenwereld (wat de binnenwereld weer onwerkbaar maakte). Het is aan de Homo Romanticus om deze twee zienswijzen met elkaar te verenigen.
Dat dit voor veel mensen een lastige opgave is, blijkt uit de grote overlap tussen mensen die ontvankelijk zijn voor complottheorieën en mensen die werkzaam zijn in de wellness industrie. Of, met andere woorden: Er zijn veel yogi’s onder Trump-aanhangers en QAnon-adepten.
Na de bestorming van het Amerikaanse Capitool op 6 januari 02021 verschenen er artikelen met titels als ‘QAnon’s Unexpected Roots in New Age Spirituality’ (Washington Post), ‘Does yoga have a conspiracy problem’ (BBC), ‘The wellness world’s conspiracy problem is linked to orientalism’ (VOX) en ‘Meet the police chief turned yoga instructor prodding wealthy suburbanites to civil war’ (Washington Post)
Het BBC-artikel begint bijvoorbeeld met de volgende zinnen:
Throughout her career as a yoga teacher, Seane Corn has been used to hearing students and colleagues rail against mainstream medicine. She even shares some of their concerns.
But when the coronavirus pandemic began in 2020, Seane noticed a change.
‘I started to get text messages and emails inviting me to speak on panels or listen to leaders talking about anti-vaccination – but within that, there was this rhetoric about Covid being a hoax,’ she told the BBC.
‘They would then start to send me information about Big Pharma, which then led into information related to Bill Gates, then to sex trafficking,’ says Ms Corn.
Wat begon met een sceptische houding ten opzichte van de Westerse medische wetenschap, en wellicht met een oprechte nieuwsgierigheid naar andere medische tradities, eindigt vaak in een cul-de-sac van onnavolgbare complotgedachten.
Dit is deels verklaarbaar doordat het publieke domein wordt gefragmenteerd door allerlei sociale mediabedrijven wier algoritmes mensen steeds meer spektakel en verontwaardiging voorschotelen. Hierdoor komen ze terecht in filterbubbels die hun cognitieve dissonantie voedt. (Cognitieve dissonantie is de spanning die iemand ervaart als hij wordt geconfronteerd met feiten die niet stroken met zijn eigen overtuigingen.)
Maar naast het niet functionerende publieke domein is er dus ook die verdwaalde en wanhopig zoekende Homo Romanticus. De betekeniszoekende mens heeft een bijna occidentalistische afkeer van de Westerse beschaving. (Occidentalisme is een term die is gemunt door de Brits-Nederlandse sinoloog Ian Buruma en de Israëlische filosoof Avishai Margalit. Volgens hen wordt occidentalisme gekenmerkt door een afkeer van de Westerse beschaving. Die is te materialistisch, te lichtzinnig en te individualistisch.)
Nu valt er ontzettend veel aan te merken op de Westerse Moderniteit en zijn er vele voorbeelden van de absolute horror die het heeft voortgebracht. Ook valt er heel veel goeds te zeggen over allerlei briljante niet-Westerse kennistradities. En de verkenning van de eigen subjectiviteit kan absoluut interessant en zingevend zijn.
Maar het kind met het badwater weggooien is nooit een goed idee. (Het kind is in dit geval het objectief en systematisch denken.)
De uitdaging van de samenleving is dus tweeledig:
Enerzijds moet het digitale domein gestut worden met een robuuste digitale architectuur van vertrouwen. Anderzijds moet de samenleving de Homo Romanticus in zichzelf leren dat de erkenning en verkenning van de eigen subjectiviteit de erkenning en verkenning van een gezamenlijke objectiviteit niet hoeven uit te sluiten.
De toekomst van de Homo Romanticus is namelijk of dualistisch, of we riskeren een dreigende ‘terugval’ naar de tijden van de Homo Nobilis.
Verder lezen:
👁️ Laatst deelden we overigens al een link naar deze reportage over het Qbisme, een theorie in de kwantummechanica die expliciet suggereert dat de werkelijkheid zowel objectief als subjectief is.
🧠 We schreven al eerder over bewustzijn (de raadselachtige bron van de subjectieve ervaring) en hoe dat de laatste jaren door de wetenschap wordt erkend als een objectief fenomeen.
Fijn weekend, en misschien tot maandag bij Pakhuis de Zwijger!
Liefs ❤️ Ed & Chris
Mooi stuk maar het deel over complottheorieën is wat kort door de bocht. En wel hierom. De afgelopen corona tijd is ons voorgeschoteld dat vaccinatie de enige uitweg uit de crisis zou zijn. Iedereen die een ander geluid naar voren bracht werd weggezet als wappie. Hieronder waren ook nogal vaak gepensioneerde immunologen zoals b.v. de Nederlandse prof. dr. Pierre Capel die in zijn filmpjes zeer duidelijk maakte dat vaccinatie juist schadelijk kan zijn. En wie kent nu niet vrij jonge mensen om zich heen die plotseling zijn overleden aan een hartaanval of hersenbloeding, of dit nipt overleefd hebben? Ik ken er zo al vijf. Ik ben niet gevaccineerd en denk er niet over dit te gaan doen. Ik heb geprobeerd de pers, politiek en wetenschappers te wijzen op de gevaren van elektromagnetische velden van alle zenders om ons heen zoals wifi, dect, 4/5G enz. Deze tasten ons immuunsysteem aan en dan worden we vatbaar voor allerlei virussen
(zie dr. Magda Havas PHD) Maar de pers, politici en wetenschappers willen niet luisteren. Deze informatie past niet bij de uitrol van de smart society. Met andere woorden; we denken misschien dat we in een vrije, open democratie leven maar deze hangt helaas van belangen aan elkaar. Het geld regeert. Maar er is hoop. Als de inflatie doorzet heb je straks niets meer aan dat geld.
Hoi Fons, ik denk dat bij discussies over de voorbeelden die je noemt een transparante ‘chain of evidence’ handig zou zijn. Dat kan gerealiseerd worden in een data-commons.
We zijn vermoedelijk geen van beide epidemioloog, viroloog en/of bioloog of biochemicus, correct? Dus als we gaan praten over vaccinaties of elektromagnetische velden herhalen we eigenlijk de woorden van experts die ieder van ons apart van elkaar tot ons heeft genomen.
We herhalen dus beide informatie uit tweede hand. En als onze verhalen tegenstrijdig zijn hebben we weinig grond om tot een zinnige conclusie te komen. Geen van beide hebben we immers toegang tot de onderzoeksregistraties en resultaten van de experts die we citeren. Dus we kunnen ze ook niet goed met elkaar vergelijken.
Met dat besef in het achterhoofd is de meest objectieve houding een realisatie dat we het niet weten. Het ene verhaal kan ons uiteraard geloofwaardiger overkomen, of in lijn liggen met onze particuliere ervaringen, maar dat maakt het nog niet meer ‘waar’.
Het is altijd de beste optie om met een gezonde dosis scepsis naar de eigen voorkeuren te kijken. Dat is iets wat de Romanticus denk ik moet leren. (En ik kan het weten, want ik ben een enorme Romanticus.)
Dat gezegd, om deze maatschappelijke discussies in goede banen te leiden is een transparante en toegankelijke database waar alle – maar dan ook alle – onderzoekregistraties en resultaten oproepbaar heel handig. Want dan kunnen experimenten worden gecontroleerd en herhaald en kan iedereen de dingen objectief tegen elkaar af zetten.
Alleen dan kan je een discussie voeren op feiten ipv op ‘gehoorde feiten’.
Want ja; er zijn veel belangen in het spel en de overheid is verre van transparant en soms doen ze maar wat en als we wat doen is het vaak te laat, etc. Maar dit alles betekend niet met zekerheid dat de onderzoeken waar ze beleid op baseren niet goed zijn.
Dat kunnen we pas zeggen als alle feiten transparant zijn.
Ik heb het idee dat hier dingen door elkaar gehaald worden. En dat er een archetype wordt geschetst die iedereen in 1 hokje stopt. Ik vind complot theorie denkers iets totaal anders dan mensen die kritisch tegenover de wereld staan en onze status quo bevragen. Je geeft corona als voorbeeld, maar ik denk dat dit juist goed liet zien hoe onze maatschappij veranderd is in iets waarin we alles willen controleren, tot aan onze onsterfelijkheid aan toe. Even los van of vaccins wel of niet goed zijn. Plus dat ook de media ons – en dat is echt waar – zo vreselijk gebrainwasht en angst aangejaagd heeft met het op een bepaalde manier presenteren van cijfers. Wat ook door elkaar gehaald wordt is de mensen die – inderdaad zoals jullie schetsen – klakkeloos dingen overnemen uit andere culturen of filosofische stromingen en dan al zwevend geloven dat als je yoga doet je ineens een schone ziel bent oid. Vervolgens heb je het over dat de Homo Romanticus wel moet begrijpen dat we in een realiteit leven. Het klinkt dan een beetje alsof je de kritiek die mensen hebben wegveegt onder het mom van: ja het is nu eenmaal zo. Onze realiteit is op dit moment helemaal niet rooskleurig. We staan voor een enorm klimaatprobleem wat komt door allerlei dingen die wij in onze realiteit geschept hebben. En dat bedreigt een leefbare wereld voor de toekomst. Ik vind dat we de realiteit onder ogen moeten zien, maar dan juist echt. En dan mag de – zoals jullie hem/haar noemen – de Homo Romanticus inderdaad zeggen dat we veel meer empathie en verbinding nodig hebben, dat we meer mogen reflecteren en onszelf afvragen wat we aan het doen zijn. Ik vind de research van dit artikel echt te mager om zo’n wazige mening op tafel te leggen. En ik vind de definitie van de Homo Romanticus heel erg vaag, wankel en stereotyperend.
Hoi Bibi, even denken waar ik moet beginnen. Je stipt veel aan.
De culturele archetypen staan, in ons denken, voor een wereld- en mensbeeld dat binnen een bepaalde culturele of historische context zijn werking laat gelden. We hebben hier eerder over geschreven, zoals in het stuk over Poetin, maar welllicht te weinig voor jou om in deze gedachtegang mee te kunnen.
We kwamen op deze archetypen omdat ik tijdens ons onderzoek in Tokio tien jaar geleden last had van cultuurschok. Ik had dit eerder meegemaakt tijdens een antropologisch onderzoek van 2 jaar in Indonesië. Door de Indonesische taal te leren ging ik er uiteindelijk doorheen. Het was een interessante en emotionele ervaring. Het heeft me veel geleerd over wat cultuur is.
Cultuurschok zegt minstens zoveel over jezelf als over de ander. Dus, in Tokio, begonnen we ons af te vragen wat het was in mijzelf dat mij zo onheimlich deed voelen in Tokio. We kwamen erachter dat ik dus een enorme Romanticus ben en dat Tokyo verre van een Romantische stad is.
Over deze episode heb ik indertijd een essay geschreven, dat je hier kan lezen:
http://www.tokyototem.jp/project/the-noble-art-of-subjective-exploration/
De Romantiek is, volgens ons, meer dan alleen een kunst en cultuurstroming. Het heeft een diep en blijvend effect gehad op het Westerse gevoel voor behoren. Wij definiëren de Romantiek als een streven of een verlangen om samen te vallen met jezelf, je gemeenschap en je natuurlijke omgeving. Als Romanticus herken ik mijzelf hier ook in.
Dit historisch culturele streven heeft goede gevolgen gehad, zoals de opkomst van de moderne kunsten en natuurconservatie in de 19de eeuw, en slechte kanten, zoals het Fascisme. De Homo Romanticus is dus geen morele kwalificatie maar een culturele onderstroming met een scala aan onverwachte effecten.
De Homo Romanticus in ons heeft in ieder geval een neiging om subjectiviteit te verkiezen boven objectiviteit. Het laat zich leidden door de eigen gevoelens en ervaringen. Wat zeker niet slecht is. Sterker nog; wat moet je anders als Mensch 🙂
Maar je gevoelens over iets dat buiten jezelf ligt is niet hetzelfde als de objectieve waarheid van datgene.
Wat niet wil niet zeggen dat je gevoel het mis hebt – het wil alleen zeggen dat waarheden bewijslast nodig hebben. En bewijzen luisteren nauw.
We willen zeker niet Romantici wegzetten als wappies. Ook willen we wappies niet veroordelen. Er is er tegenwoordig veel om te wantrouwen in hoe overheden en corporates opereren. Maar we denken wel dat de Homo Romanticus in ons nog veel te leren heeft.