👑 Afschaffing van het erfrecht, een goed idee?

Goedemorgen iedereen,

Zoals we vorige week al schreven, willen we toe naar een interessant maar toch ook makkelijk te produceren nieuwsbriefformat. Een format waarin we iets meer de actualiteit volgen en waarin we kunnen ingaan op de verhalen, ideeën en concepten die ons denken die week richting hebben gegeven.

Ideaal voor ons zou zijn als we om de twee weken een longread schrijven die wordt afgewisseld met twee meer gecureerde nieuwsbrieven. Het idee is dat we in de longread de langlopende historisch-futuristische verschuivingen beschrijven, duiden en doortrekken naar mogelijke toekomstscenario’s. Hier nemen we dan ook de tijd voor. De ambitie is om van deze longreadsevergreens te maken, artikelen die de tand des tijds kunnen weerstaan. Deze longreads kunnen vervolgens het Lange Nu-referentiekader vormen van de actualiteit die we in de meer gecureerde nieuwsbrief behandelen.

Goed plan, denken we, maar op dit moment hebben we nog geen tijd gehad om deze longreads te schrijven. Dit gaan we oppakken na de zomer, als de kopij voor ons geïllustreerde boek met Jan Cleijne, Alles komt goed. Indrukken uit de Gewortelde Tijd, af is. Hier zijn we nu eigenlijk vooral mee bezig, en met de studio-opdrachten, die ook weer lijken aan te trekken. Hoe dan ook, we hebben nu dus nog geen goed referentiekader om in onze gecureerde nieuwsbrieven naar te verwijzen. À la: dit artikel is interessant, want lees hier over deze grote verschuiving. Punt. Dus als we nu een interessant artikel tegenkomen, zoals vorige week dat van Johannes Visser, zijn we meteen lang van stof.

Maar we willen ook niet wachten met het produceren van wat lichtere gecureerde mails, dus vandaag komen we met een hopelijk goed compromis: We cureren nieuwsbrieven aan de hand van een verschuiving, trend of scenario waar we de laatste tijd over nadenken. De mails zijn geen diepe historische analyses of uitgewerkte toekomstscenario’s, maar een verzameling van data, artikelen en ideeën waarin we een bepaalde thematiek verkennen. De bouwstenen voor een mogelijk scenario. De mails zijn dan ook vooral een uitnodiging voor jullie om mee te denken.

Dat gezegd hebbende, willen we vandaag wat losse gedachten, artikelen en ideeën delen rondom een scenario dat ons al een paar jaar fascineert, maar waar we tot nu toe weinig mee hebben gedaan. Het scenario gaat als volgt: Wat gebeurt er als we, als samenleving, het erfrecht afschaffen? En wat gebeurt er als we dan tegelijkertijd een soort gegarandeerd inkomen invoeren, bijvoorbeeld door middel van een negatieve inkomstenbelasting?

Waarom erfrecht?

⚖️

Wij vinden het erfrecht om een aantal redenen een interessant instrument om over na te denken.

De eerste, en wellicht de meest voor de hand liggende reden, is dat de economische ongelijkheid wereldwijd toeneemt. Jullie kennen ongetwijfeld de rijkenlijstjes van Forbes en Bloomberg. En waarschijnlijk ook de berekeningen die zeggen dat de rijkste 26 mensen meer vermogen hebben dan de armste vier miljard mensen bij elkaar opgeteld. Dit soort lijstjes en vergelijkingen zijn vaak eerder vermakend dan verontrustend. We kennen geen miljardairs en ook de armste vier miljard komen we hier niet tegen bij de bakker. Toch is de groeiende economische ongelijkheid ook voor ons een belangrijk thema. En niet alleen omdat we in een gemondialiseerde wereld wonen. Ook in Nederland is de vermogensongelijkheid hoog. Ook internationaal gezien. Deze economische ongelijkheid vertaalt zich niet alleen in een uiteenlopend besteedbaar inkomen, het vertaalt zich ook in ongelijke toegang tot kennis, recht, beleid, wetgeving en besluitvorming. De vraag is dus: hoeveel economische ongelijkheid kan een democratische samenleving, die is gebouwd op de belofte van gelijkwaardigheid, verdragen?

Het erfrecht is, wat ons betreft, een interessant instrument om deze vraag speculatief mee te onderzoeken. De verzorgingsstaat zoals we die nu kennen, is opgetuigd in de jaren vijftig en zestig van de vorige eeuw. Daarna is er slechts bijgestuurd om het stelsel uitvoerbaar en betaalbaar te houden. Relatief bescheiden koerswijzingen, die overigens groot voelen als ze je persoonlijk raken. Toen de werkloosheid snel opliep in de jaren zeventig moest bijvoorbeeld worden ingegrepen, of in de jaren nul, toen de vergrijzing het pensioenstelsel onwerkbaar dreigde te maakten, of in het debat nu over zzp’ers en de veranderende arbeidsmarkt. Ook in het licht van de recente toeslagenaffaire lijkt de vraag gelegitimeerd of we niet een nieuwe emancipatorische stap moeten zetten in het garanderen van economische veiligheid. Vooral simpelheid, eenvoud en uitlegbaarheid lijken nu te ontbreken. En is de huidige politieke onrust niet ook deels het gevolg van de groeiende ongelijkheid? Voor velen biedt de samenleving geen geborgenheid meer, geen samenzijn. (Zie ook de nieuwsbrief van vorige week, over de kloof tussen ‘hoog’- en ‘laagopgeleiden’.) En, als we nadenken over zo’n nieuwe emancipatorische stap, is het erfrecht dan niet een voor de hand liggende knop waar we aan kunnen draaien?

Maar misschien wel de belangrijkste reden waarom het erfrecht heroverweging verdient, is omdat het direct en expliciet aansluit bij de grootste vraag waar onze samenleving nu mee worstelt: hoe geven we de wereld überhaupt door aan onze kinderen? Kortom, wat erven de generaties na ons van ons? Financieel, maar ook sociaaleconomisch, cultureel en ecologisch. In zijn boek De goede voorouder bepleit Roman Krznaric dat toekomstige generaties een stem zouden moeten krijgen bij de beslissingen die we nu nemen. Maar hoe doe je zoiets? Wat betekent intergenerationeel denken en samenleven eigenlijk praktisch? Hoe betrekken we de komende generaties in onze samenleving? Hoe creëren we een cultuur die niet denkt in uren, dagen, weken en jaren, maar in decennia, eeuwen en zelfs millennia? Het erfrecht lijkt ons een interessant startpunt om op deze vraag een antwoord te kunnen formuleren. Want hoe we over nalatenschap nadenken – heel nauw en particulier, of heel breed en gemeenschappelijk – bepaalt uiteindelijk welke wereld we achterlaten.

Zoals gezegd schrijven we vandaag geen afgerond speculatief essay over wat er zou kunnen gebeuren als we het erfrecht veranderen of zelfs afschaffen. Vandaag eerst een verkenning van relevante informatie die wellicht interessant is voor zo’n scenario. En vervolgens wat eerste voorzichtige speculatieve gedachten over wat er zou kunnen veranderen als je zoiets invoert.

Verkenning van een Scenario

🤔

Oké, vandaag willen we jullie dus meenemen in een eerste speculatieve verkenning van twee redelijk ingrijpende maatregelen. Wat gebeurt er als je het erfrecht (en daarmee ook het schenkrecht) afschaft? Of misschien deels afschaft, in de trant van: na een half miljoen mag je niet meer erven. Wat doet zo’n maatregel met de vermogensongelijkheid in de samenleving? Wat doet het met hoe een kapitalistische samenleving als de onze georganiseerd is? Wat doet het met de aandelenmarkt en de vastgoedmarkt? Wat doet het met allerhande familietradities, familiebedrijven en onze gezinscultuur? Wat doet het met onze cultuur en hoe we denken en praten over nalatenschap en intergenerationele verantwoordelijkheid?

En wat gebeurt er als je zo’n drastische maatregel compenseert met een andere maatregel; namelijk een negatieve inkomstenbelasting. Een negatieve inkomstenbelasting wil zeggen dat je boven een bepaald inkomen geld betaalt aan de belastingdienst, en dat je onder dat bedrag geld krijgt van de belastingdienst. Dit afdragen aan de belastingdienst of het aanvullen van de belastingdienst gebeurt overigens gefaseerd, waardoor de marginale belastingdruk laag blijft en werken blijft lonen. Kortom, met een negatieve inkomstenbelasting kan je, in theorie, nooit in armoede vervallen.

Het idee van dit scenario is dus dat je niets erft van je ouders – behalve wat genen, normen, waarden en emotionele gronding – maar dat iedereen als het ware ‘erft’ van de samenleving. En dat iedereen op economisch gelijkwaardige voorwaarden aan het leven begint. De gevolgen van zo’n gecombineerde economische herschikking zijn zonder twijfel complex, omvangrijk en lastig te voorspellen. Dat gezegd, hebben we hieronder alle interessante feiten, ideeën, argumenten en speculaties die wij deze week hebben kunnen vinden en/of verzinnen op een rijtje gezet. Een soort blokkendoos voor een mogelijk speculatief essay.

Bouwstenen

💰 The Great Wealth Transfer: In de Verenigde Staten wordt al een aantal jaar gesproken van The Great Wealth Transfer. De komende twee decennia zal het overgrote deel van de babyboomgeneratie, dat zijn de mensen geboren tussen grofweg 01945 en 01955, komen te overlijden. En omdat de babyboomgeneratie de rijkste generatie is sinds mensenheugenis, is dit een economische gebeurtenis van jewelste. Volgens Forbes gaat het in de VS over $30 biljoen (dat is 30.000 miljard dollar) in de komende paar jaar. De bank PNC heeft het over $59 biljoen tot het jaar 02061. En CNBC verwacht zelfs $68 biljoen in de komende 25 jaar. In Nederland bereiken in 02025 de vroege babyboomers de gemiddelde levensverwachting voor mannen (80,5 jaar) en drie jaar later die voor vrouwen. Ook hier zijn de babyboomers de rijkste generatie aller tijden. Omdat de overdracht tussen de generaties over meer gaat dan alleen vermogen, het gaat ook over familiebedrijven, kennis, normen en waarden, is het eigenlijk vreemd dat het in Nederland geen onderwerp van gesprek is.

🇳🇱  Nederlandse Situatie: In Nederland was de jaarlijkse vermogensoverdracht via erfenissen in 02018 ongeveer 18,6 miljard euro. Dit is los van jaarlijkse of eenmalige schenkingen tussen de generaties, die ook substantieel zijn. Het gemiddelde nagelaten vermogen per overledene is €121.800,-, maar meer dan de helft van de overledenen laat een bedrag na dat minder is dan €24.800,-. Deze cijfers betekenen dat een klein aantal mensen erg veel erft en een groot aantal mensen erg weinig. De inkomensongelijkheid in Nederland is relatief klein, internationaal gezien. In wat we jaarlijks verdienen zijn we relatief gelijkwaardig. Maar de vermogensongelijkheid in Nederland is erg hoog, vergeleken met andere landen. Volgens recente schattingen bezit de rijkste 1 procent van de Nederlanders ongeveer 33 procent van al het private vermogen, wat neerkomt op 1,6 biljoen euro (dat is dus 1.600 miljard). Daarvan is 960 miljard euro in handen  van slechts 0,1 procent van alle huishoudens, dat zijn de rijkste 7.750 huishoudens. De helft van alle huishoudens in Nederland, 3,8 miljoen huishoudens, heeft weinig tot geen vermogen, of alleen schulden.

🏭  Family Business: De overdracht van vermogen betekent meer dan alleen de overdracht van geld. Vaker dan niet zit het vermogen namelijk vast in een familiebedrijf. In ieder geval in de VS. Voor de situatie in Nederland hebben we nog geen cijfers kunnen vinden. 2/3 van al het vermogen dat jaarlijks in de VS wordt doorgegeven, zit vast in familiebedrijven. Die andere 1/3 is vermogen in de vorm van aandelen, huizen, auto’s, collecties, etc. Dit is vermogen dat je relatief snel kan liquideren en uitgeven. Vermogen dat is gekoppeld aan de waarde van een familiebedrijf is niet meteen besteedbaar. Het onderscheid is belangrijk omdat 2/3 van de familiebedrijven de overdracht tussen twee generaties niet overleeft. Vooral kleine bedrijven die draaien op het vakmanschap van de eerste generatie hebben moeite om het bedrijf succesvol door te geven. Vaak overleven alleen de grote familiebedrijven. Corporates waar de dagelijkse leiding in handen is van goed ingewijde en goed betaalde werknemers. Van de bedrijven die het wel redden, faalt de helft overigens weer een generatie later.

🇯🇵  Oudste Bedrijven in de Wereld: Het belangrijkste aspect in de succesvolle overdracht van familiebedrijven schijnt cultuur te zijn. Tradities en kernwaarden houden de boel bij elkaar en zorgen voor vertrouwen en continuïteit. Het doorgeven van gemeenschappelijke waarden en onderling vertrouwen is uiteraard lastig in een samenleving als de onze, waar elke generatie opgroeit in een wereld die compleet anders is dan die van hun ouders. Elke generatie moet zich verhouden tot een waaier aan nieuwe technologieën, nieuwe geopolitieke constellaties, nieuwe kunstvormen, ideeën en allerhande rituelen die nieuwe invulling geven aan samenzijn en gemeenschapsgevoel. Geen land, op misschien China na, dat zo snel is veranderd als Japan. In 150 jaar hebben de Japanners een reis afgelegd van een feodaal-achtig systeem naar een hypertechnologische samenleving. Toch zijn in Japan de oudste familiebedrijven ter wereld te vinden. En dan hebben we het niet eens over de keizerlijke familie, die ook al zo’n 2000 jaar lijkt mee te draaien. Van de meer dan 5.000 bedrijven in de wereld die ouder zijn dan 200 jaar, is 60 procent Japans. Zo is het oudste bedrijf ter wereld een hotel, Hoshi Ryokan genaamd, dat al sinds het jaar 0718 wordt gerund door dezelfde familie. Een ander bedrijf, Sudo Honke, een sakebrouwerij, zit al zijn 55ste generatie.

🎩 The Giving Pledge: Niet iedereen heeft blijkbaar de behoefte om een familiebedrijf op te bouwen en na te laten. Vooral rijke founders in de technologiescene hoor je regelmatig zeggen dat ze tegen de overerving van grote fortuinen zijn. Zo zei Melinda Gates een aantal jaar geleden nog in de Netflix-show My Next Guest Needs No Introduction dat Bill en zij geen voorstander zijn overerving. Volgens hen moeten de middelen die je tijdens je leven hebt verdiend, of de waarde die je tijdens je leven hebt gecreëerd, aan het einde van je leven weer terugvloeien naar de samenleving. Omdat je, volgens Melinda, de samenleving te danken hebt voor de mogelijkheden die je tijdens je leven hebt gekregen. Samen met Warren Buffett hebben Bill en Melinda Gates dan ook The Giving Pledge opzet, die miljardairs uitnodigt om het grootste deel van hun fortuin al tijdens hun leven weg te geven. De ex-vrouw van Jeff Bezos, Mackenzie Scott, heeft ook gezegd dat ze alles weg zal geven. Volgens de New York Times heeft ze dit jaar al 8 miljard dollar weggegeven. Wat geen verschil maakt voor haar fortuin overigens, want dat is het afgelopen jaar verdubbeld, van ongeveer 30 naar 60 miljard dollar.

🛥 Grote Belangen: De oprichters van grote fortuinen denken vaak dat iedereen, in de juiste omstandigheden, in staat moet zijn om zijn eigen boontjes te doppen, want dat hebben ze zelf ook gedaan. Zo gaf Andrew Carnegie, een staalmagnaat tijdens de zogenaamde Gilded Age, alles weg aan met name vredesinitiatieven, bibliotheken en onderwijsinstellingen. Zodat alle kinderen zouden opgroeien in een wereld van onbeperkte mogelijkheden. De kinderen en kleinkinderen van dit soort founders hebben hier uiteraard vaak hele andere ideeën over. Die zijn in luxe opgegroeid en hebben hun sociale identiteit en hun zelfbeeld niet opgehangen aan hun eigen prestaties, maar aan die van hun (voor)ouders. De meesten zijn niet bereid hun comfortabele levensstijl op te geven voor bottom-up ondernemerschap. Zo rapporteerde The Guardian deze week nog dat de rijkste dynastieën in de Verenigde Staten er altijd voor weten te zorgen, door politieke lobby’s, dat de belastingwetgeving aan hun kant staat. Hun vermogen blijft hierdoor groeien. Zie hier een interessant onderzoek van de journalistieke site Propublica, die zich afvroeg hoe het nou precies kan dat hoe rijker je bent hoe minder belasting je betaalt.

🙁 Ook Armoede is Erfelijk: Uiteraard is niet alleen rijkdom erfelijk, armoede is dat ook. De oud-Hollandse wijsheid dat als je voor een dubbeltje geboren bent, je nooit een kwartje kan worden, is meer waar dan we aan onszelf willen toegeven. Zo ontvangen mensen die als kind ouders hadden die van een uitkering leefden, als volwassene vaker ook een uitkering. Dit soort generatie-overstijgende armoede heeft een groot aantal oorzaken die samengevat lijken neer te komen op het volgende: arme ouders missen relatief vaker de financiële, sociale, culturele en emotionele middelen om hun kind een sterk startpunt en een positief zelfbeeld mee te geven. Als je arm bent en zogenaamd ‘laagopgeleid’ leef je, statistisch gezien, maar liefst 15 jaar minder lang in goede gezondheid en ga je zelfs 6 jaar eerder dood. Als je in zo’n statistisch voorbeeldgezin wordt geboren, krijg je waarschijnlijk niet de vaardigheden mee die nodig zijn om in een complexe en gelaagde samenleving als de onze te navigeren. Uitzonderingen daargelaten. Je wordt dan geboren in een armoedeval. Een diepe put met steile wanden. Ook de klassieke verheffingsmachine, het onderwijs, werkt in deze context niet naar behoren. Zoals we in de documentaireserie Klassen hebben kunnen zien, worden de talenten en vaardigheden van kinderen van ‘laagopgeleide’ ouders ook structureel te laag ingeschat door zowel de ouders als de docenten. Waardoor deze kinderen hun potentie niet kunnen waarmaken.

👁 Sociale Status is Relatief: Het SCP hanteert volgens eigen zeggen een objectieve definitie van armoede. Volgens hen is armoede niet subjectief en relatief. Je bent arm als je ‘niet de financiële mogelijkheden hebt om de minimaal noodzakelijke goederen en voorzieningen te kunnen bekostigen’. Wat die minimale noodzakelijke middelen zijn wordt weer vastgesteld door het NiBud. Dit lijkt ons een hele handige benadering als je graag dingen kwantificeert. Antropologisch verantwoord lijkt het ons echter niet. Niet alleen wordt ergens de subjectieve keuze gemaakt voor wat die minimale middelen dan precies zijn, ook doet het af aan de echte pijn die met armoede gepaard gaat, namelijk de pijn die gepaard gaat met de lage plaats op de ranglijst van sociale status. Arme mensen worden vaak niet voor vol aangezien. Ze krijgen minder respect van anderen. Met allerlei nare sociale en psychologische bijkomstigheden zoals stigma, taboe, gêne, schuld, schaamte, uitsluiting, trauma en structurele onderschatting (zie Klassen) tot gevolg. Sociale status is uiteraard in the eye of the beholder. Daarom zijn statussymbolen belangrijk. Het zijn machtsinstrumenten. Je gebruikt ze om respect af te dwingen van je sociale omgeving. Dit is context gebonden. Een dure Mercedes dwingt wellicht respect af in een arme buurt, maar maakt weinig indruk op een parkeerplaats vol Tesla’s. En denk niet dat sociale status niet voor jou geldt – iedereen moet zich verhouden tot dit soort culturele ornamenten, in welke ogenschijnlijk verlichte subcultuur je je ook bevindt.

🍀  Overvloed en Schaarste: Onze huidige economische ordening is gebaseerd op schaarste – op economische onveiligheid. Daarom zijn statussymbolen vaak gebaseerd op het laten zien van rijkdom. Een interessant voorbeeld hiervan vind je in de Afro-Amerikaanse gemeenschap in de VS. Veel leden van deze gemeenschap groeiden op in fysieke en economische onveiligheid. Wat weer verklaart waarom het tonen van fysieke kracht en materiële rijkdom veel terugkwam in de culturele uitingen van deze groep. En omdat deze gemeenschap cultureel invloedrijk is, hebben anderen deze statussymbolen overgenomen, ondanks dat ze nooit fysieke en economische onveiligheid hebben ervaren. Als je daarentegen een bepaalde mate van fysieke en economische veiligheid garandeert, zullen de culturele uitingen van een gemeenschap meer gaan over het bereiken van emotionele veiligheid – the next step. Een goed voorbeeld hiervan is de babyboomgeneratie. De babyboomgeneratie groeide op in de zich snel ontwikkelende verzorgingsstaat. Fysieke en economische veiligheid namen ze voor lief. Hun culturele uitingen gingen vooral over love, equality, peace en happiness. Het garanderen van economische veiligheid is dus een goed medicijn tegen overconsumptie en materialisme.

📢  Erven is niet democratisch: Mocht je je (impliciet) beroepen op ‘oud geld’ als status dan ondermijn je eigenlijk ook onze moderne democratische cultuur, die als premisse heeft dat iedereen in den beginne evenveel waard is en evenveel stem heeft, ongeacht afkomst. Daarom was het afschaffen van het erfrecht ooit zowel een respectabel standpunt voor socialisten als voor liberalen. Socialisten vonden dat erfenissen kansenongelijkheid in stand hield, sociale mobiliteit blokkeerde en zodoende de democratie ondermijnde. Het was voor hen een soort feodaal anachronisme. Liberalen vonden dat erfenissen niet alleen de gemeenschap ondermijnden, maar ook het individu. Ieder individu moest immers karakter opbouwen, zelfredzaamheid bereiken, waarna hij/zij kon teruggeven aan de gemeenschap.  Erfenissen waren een anker voor individuele zelfontplooiing. Ze hielden je gevangen in het verleden. Dat gezegd is de tegenstelling sociaal versus liberaal bijna iets uit het verleden. De politieke tegenstelling is steeds meer conservatief versus progressief. En erfenissen zijn natuurlijk wel lekker conservatief. Gevangen zijn in het verleden is juist wat conservatieven ambiëren. Onder rechtse populisten en sommige aandoenlijke zuurpruimen is de erfbelasting dan ook niet erg geliefd. Sowieso staat de erfbelasting te boek als de meest gehate belasting.

🛌  Armen zijn lui: Een klassieke retorische drogreden is dat armen arm zijn omdat ze niet willen werken. Omdat onze samenleving iedereen (in theorie) gelijke kansen geeft, moeten armen hun armoede wel aan zichzelf hebben te danken. Zo riepen 25 Amerikaanse gouverneurs op tot het korten van de werkloosheiduitkeringen, omdat werkgevers met veel openstaande vacatures voor laagbetaalde banen moeite hadden om deze te vullen. In de retoriek die erbij kwam kijken, werden uitkeringstrekkers weggezet als uitvreters die liever lui waren dan moe en die zodoende de wél hardwerkende Amerikaan zijn hamburger van 25 cent ontnam. De meeste laagbetaalde banen zijn namelijk in de fastfoodindustrie. In deze sector moeten werknemers ongeveer 96 uur per week werken om een plekje te kunnen huren op een trailerpark. De oproep van de gouverneurs is exemplarisch voor een economisch mensbeeld. Waarom zou de Homo Economicus nog gaan werken als ze gratis geld krijgen? Dit mensbeeld wordt overigens alleen tegen armen ingezet. Niemand vroeg president Trump waarom hij de drukste baan van de wereld ambieerde terwijl hij met een gouden paplepel in zijn mond geboren was. Nee, rijken worden langs een andere meetlat gelegd. Die van de Homo Romanticus – de mens die geen economische zekerheid nastreeft maar emotionele zekerheid.

🏧  Hoe duur is ons scenario?: Hoe duur zou een gegarandeerd inkomen via een negatieve inkomstenbelasting precies zijn? Volgens Rutger Bregman, die het een keer ‘op een bierviltje’ uitrekende, kwamen de kosten voor een negatieve inkomstenbelasting neer op ongeveer 6,6 miljard euro per jaar. We weten niet precies hoe hoog het gegarandeerde inkomen in dit voorbeeld precies was, omdat het uitging van een berekening van het SCP waarbij arme mensen in Nederland in totaal 2,2 miljard euro tekortkwamen. En we konden niet meteen vinden waar het SCP de armoedegrens legde in deze berekening. Hoe dan ook, Bregman deed vervolgens het bedrag keer drie en dacht, dit moet wel ongeveer voldoende zijn. Ook ging de berekening volgens ons uit van de veronderstelling dat de meeste mensen hun dead-end klotebaantje zouden behouden. Maar goed, stel dat dit bedrag klopt. Dan nog is het klein bier vergeleken met de kosten van bijvoorbeeld de hypotheekrenteaftrek (14,2 miljard). Als je de inkomsten van een 100 procent erfbelasting erbij optelt – 18,6 miljard euro – dan is de staat zelfs 12 miljard goedkoper uit. Nu is een 100 procent erfbelasting op alles wellicht niet wenselijk, maar het geeft je een idee. Een 100 procent erfbelasting na 200K is misschien logischer? Zo voorkom je machtige dynastieën en zorg je ervoor dat iemand toch wat hebbedingetjes kan nalaten.

Wat eerste speculaties…

Van startup naar nutsbedrijf: Stel je schaft het erfrecht af, dan gaan alle aandelen die een founder heeft in een machtige startup terug naar de gemeenschap. Je creëert zodoende een interessante commerciële levensloop van geïnspireerde startup naar verantwoordelijk ‘nutsbedrijf’. Van new-kid-on-the-block tot gevestigd instituut. 

De Commons: Wat als deze aandelen niet worden geërfd door de staat, maar door een aantal commons? Wat als bijvoorbeeld de aandelen van Zuckerberg in Facebook voor 1/3 naar een commons van het personeel gaan, voor 1/3 naar een commons die opkomt voor de belangen van de natuur, en voor 1/3 naar een commons die opkomt voor de belangen van onze kinderen en kleinkinderen? Wat zou dat doen met de bedrijfscultuur van Facebook en de beslissingen die ze nemen? En wat zou dit doen met de economische ordening als steeds meer economische macht in handen komt van commons?

Motivatie om te werken: Als je gaat werken in de wetenschap dat je niet direct geld kan nalaten aan je kinderen, ga je dan niet werken aan andere dingen, die je ze wel kan nalaten? Zoals een betere wereld waarin je kinderen later hun weg moeten vinden? Een wereld die ze de mogelijkheden geeft om hun eigen dromen na te jagen? Uiteraard moet er ook nog geld verdiend worden en moet de samenleving productief blijven. Maar je kan geld verdienen met het produceren van afbraakproducten of met het produceren van maatschappelijke waarde – waarden die je kinderen wél erfen.

Opzichtige consumptie: Als je toevallig veel geld verdient, ga je dan met je gezin genieten van opzichtige luxe, zoals jachten en privévliegtuigen, als je weet dat zoiets niet per se is weggelegd voor je kinderen? Als je kinderen sowieso je fortuin niet zullen erven, ga je ze dan enorm verwennen, met waarschijnlijk als resultaat dat de toekomst niet beter maar slechter voor ze wordt? Leidt erfbelasting niet automatisch tot minder opzichtige consumptie

Emotionele intelligentie: Als je weet dat je je kinderen niets anders kan nalaten dan normen, waarden en emotionele intelligentie, komt daar dan niet meteen de focus op te liggen binnen het gezin, in plaats van op het creëren van economische veiligheid? En wordt deze emotionele band niet versterkt als zowel de ouder als het kind weet dat zij/hij niet per se in de voetsporen van de ouders hoeft te treden? Dat de toekomst van het kind aan het kind is? Dat het enige wat een ouder kan bijdragen een liefdevolle opvoeding is? Schept dat niet heel veel emotionele ruimte voor het gezin?

Je werk is je nalatenschap: Als je weet dat niet alleen jouw kinderen erven van jouw noeste werk, maar alle kinderen, ga je dan niet breder en maatschappelijker nadenken over wat voor werk je doet, en wat je daarmee na laat? Met werk verander of bestendig je immers de wereld om je heen. Meer is werk eigenlijk niet. In die zin is je werk letterlijk je nalatenschap. En als je dat weet, dat jouw werk jouw bijdrage is aan de toekomst waar je kinderen het maar mee moeten doen, volgt dan niet automatisch een focus op een betere wereld? Met een honderd procent erfbelasting is het enige wat je kan nalaten aan je kinderen een gezonde kansrijke samenleving. Ongetwijfeld veranderd dat gegeven hoe we nadenken over werk, waar we onze energie in stoppen. 

Vastgoedmarkt: Wat doet het afschaffen van het erfrecht en het schenkrecht met de vastgoedmarkt? Omdat alles wat gebouwd is uiteindelijk van iemand is, komt al het vastgoed ook uiteindelijk weer terug in handen van de gemeenschap. Wellicht in lokale commons. Dat zal investeren in vastgoed ongetwijfeld minder aantrekkelijk maken. Wat de prijs van vastgoed betaalbaar zal houden. Ook omdat ouders geen huizen meer kunnen schenken en nalaten aan hun kroost zal de druk op de markt afnemen.

Einde feodale aspecten in onze cultuur? Zal het afschaffen van het erfrecht een einde maken aan de laatste restjes aristocratische mores in onze samenleving? Weg zijn de overgeërfde landgoederen en andere statussymbolen. Weg is het je verschuilen achter de prestaties van een stel verre voorouders. Weg is de verborgen macht. Iedereen is gewoon een kind, zoals alle andere kinderen, van hopelijk liefdevolle ouders, in een wereld die je uiteindelijk weer moet doorgeven aan de volgende generatie.

Tussentijdse conclusie

Tijdens het schrijven van dit stuk kwamen we er steeds meer achter dat het sterkste en meest aantrekkelijke argument voor het afschaffen van het erfrecht niet het oplossen is van obscene ongelijkheid, hoe belangrijk dat ook is. Het is de mogelijke cultuurverandering die je er mee afdwingt. Wat als mensen hun nalatenschap niet meer op een nauwe en particuliere manier zien, maar dat ze dit in een breder gemeenschappelijk kader gaan plaatsen? Wat als we door het afschaffen van het erfrecht ook anders gaan nadenken over werk? Dat werk meer wordt dan het verdienen van je geld. Dat je werk gaat beschouwen als het veranderen of bestendigen van je leefomgeving. Wat weer de vraag oproept wat het veranderen of bestendigen waard is. We moeten hier nog veel meer over nadenken maar wellicht is het afschaffen van het erfrecht wel de eerste stap in de ontwikkeling van een eigentijdse intergenerationele cultuur.

To be continued,

Christiaan & Edwin