Happy Apocalypse

👹

Van oudsher worden er tijdens de donkere dagen verhalen verteld over spoken, gnomen en demonen die tevoorschijn komen en rondwaarden in onze wereld. Monsters die kinderen die niet zuiver en eerlijk zijn geweest meenemen naar hun onderwereld. De naderende jaarwisseling is letterlijk een eindtijd in het klein, met offers, rituelen en verhalen om ons door de donkere dagen een nieuwe tijd in helpen. Elk jaar weer.

Maar niet enkel de heidense eindejaarsfestiviteiten hebben apocalyptische vibes, het Christendom zelf staat ook bol van de apocalyptische verhalen, zelfs het verhaal van de geboorte van Jezus Christus kan geduid worden als een apocalyptische gebeurtenis: het Goddelijke wordt vlees en wordt deel van de aardse mensenwereld (lees er hier meer over). Maar dit strookt misschien niet helemaal met de associaties die we vandaag hebben bij de Apocalypse als allesvernietigende catastrofe. 

De term apocalypse komt uit het Oud-Grieks, betekent openbaring of onthulling en is in vele spirituele en religieuze tradities terug te vinden. Vaak komt de openbaring via een droom of visioen en vertelt ze over een kosmische waarheid of voorspelt ze een toekomst, en vaker dan niet zijn apocalyptische visioenen verbonden aan verhalen over een eindtijd.

Onze moderne apocalyptische verhalen zijn hier een eigentijdse afspiegeling van, met als grootste verschil dat de hoofdrol niet is weggelegd voor kosmische openbaringen of goddelijke interventies, maar voor wetenschappelijke ontdekkingen en menselijke vindingrijkheid die zowel onze ondergang als onze redding kunnen betekenen. Dit soort moderne apocalyptische verhalen komen vooral voor in de sciencefiction.

Sciencefictionverhalen zou je als de mythos van wetenschap kunnen zien (zo vertelde Damien Walter in deze podcast). Waar de logos van de wetenschap gaat over het rationele, over ‘hoe’ iets werkt, over de methode, zoekt sciencefiction naar wat de mythos van de wetenschap zou kunnen zijn. Wat betekenen haar inzichten voor onze plek in het universum, wat zeggen ze over het ‘waarom’ van ons bestaan? Zo is het niet voor niks dat ontzettend veel sciencefiction juist de mysteries en rafelrandjes van ons wetenschappelijke wereldbeeld verkent en er allerlei religieuze stijlfiguren en thema’s in te herkennen zijn (check de bovenstaande podcast als je meer wilt weten hierover).

Met dit in het achterhoofd leggen we hieronder drie (post)apocalyptische films en series onder de loep. Wat zeggen deze eindtijdverhalen over onze tijd, en over de nieuwe wereld die we aan de andere kant van de onthulling denken te zien? Ook het apocalyptische genre ontwikkelt zich namelijk en zegt iets over de tijd waarin we leven. Zo waren (post)apocalyptische films voorheen vooral actiefilms, denk aan Mad Max of Waterworld, over eenzame (anti)helden die tegen wil en dank het goede doen in een verder verrotte en geruïneerde wereld. De onderstaande voorbeelden laten een heel ander verhaal zien.

Station Eleven

🎭

I Remember Damage. And Escape. Then Adrift In A Stranger’s Galaxy For A Long Time. But I’m Safe Now. I Found It Again. My Home.

Station Eleven (02021-02022) is een urgente, mystieke en inspirerende serie die op vele fronten resoneert met onze tijd. In deze miniserie van tien afleveringen wordt in meerdere tijdlijnen en vanuit diverse karakters verteld over een grieppandemie die in zeer korte tijd het overgrote deel van de wereldbevolking uitroeit. Centraal in het verhaal staat een Shakespeareaans theatergezelschap dat zo’n twee decennia na de pandemie elk jaar rond Lake Michigan reist en optreedt. Hoewel iedereen op z’n hoede is voor ronddwalende vreemdelingen, trekt het hechte theatergezelschap erop uit in het verwilderde landschap met weelderig woest groen en uitgespannen luchten.

Het intrigerende aan de post-apocalyptische wereld van Station Eleven is dat hoewel alles houtje-touwtje is, het ook een zekere lichtheid bevat, in tegenstelling tot de grijzige, grauwe en verroeste esthetiek die we gewend zijn van het post-apocalyptische genre. In Station Eleven worden de overblijfselen van de beschaving kleurrijk en poëtisch hergebruikt.

Alle karakters zijn zoekende naar liefde en betekenis en worstelen met trauma. Dat is niet gek, want er is immers ontzettend veel verloren gegaan: geliefden, familie, maar ook een hele wereld, haar steden en haar cultuur. Sommigen voelen nostalgie, anderen zijn woedend en willen niks meer weten van de wereld van ‘ervoor’. Maar ze maken er wat van. ‘Survival is Insufficient’ is niet voor niets een van de mantra’s van het theatergezelschap.

Voor alle karakters is rouw een terugkerend thema dat telkens op andere manieren naar voren komt, zoals in de woorden van Shakespeares Hamlet. Voor de kijker (voor ons althans) resoneert het op allerlei manieren met het ecologische verlies dat we nu in onze eigen tijd ervaren. De schoonheid van de serie is dat het ons niet alleen rouw toont, maar ook troost biedt. Zoals er troost kan zitten in een stad waar wij niet meer zijn, waar de straten leeg zijn en de natuur weer voorzichtig tevoorschijn komt.

📺 Check de trailer van Station Eleven op IMDb.
📖 De mini-serie is gebaseerd op de gelijknamige roman van Emily St. John Mandel.

Vesper

🦠

They’re safer here, but I hope one day, they make their way out into the world.

De film Vesper (2022) vertelt over onze wereld na een ecologische ineenstorting. De mens heeft geprobeerd deze te bestrijden met genetische technologie, maar de technologie is ontspoord en heeft zich vervolgens gemengd met de wildernis. Dat resulteerde in een modderig landschap met kale bossen waarin alleen mos en aan het lab ontsnapte levensvormen lijken te leven. Vesper is een tienermeisje en een getalenteerd synthetisch bioloog die haar verlamde en zieke vader in leven probeert te houden.

Wat er bijzonder is aan Vesper is niet zozeer het verhaal, het zit ’m vooral in de worldbuilding. Vesper leeft in een wereld waar biologie de belangrijkste technologie is en waar de scheiding tussen elektronische gadgets en levende materie niet lijkt te bestaan. De esthetiek van al deze levende technologie zou je kunnen omschrijven als een soort kruising tussen de body horror van David Cronenberg (zie Crimes of the Future, 02022) en de betoverende bioluminescente natuur van James Camerons Avatar.

Vesper laat een wereld zien waarin de scheidslijn tussen natuur en technologie verdwenen is en wat de schoonheid daarvan kan zijn. Want tussen de grauwe dode wildernis is het juist de exotische synthetische natuur die betovert. Hoewel zij, net als de wildernis van weleer, allesbehalve ongevaarlijk is. 

📺 Meer informatie over Vesper en de trailer zijn te vinden op IMDb.

After Yang (02022)

🦋

What the caterpillar calls the end, the rest of the world calls a butterfly.

Wie After Yang gezien heeft zal misschien verbaasd opkijken deze film in dit (post)apocalyptische lijstje te vinden, maar stel je oordeel nog even uit. De film gaat over een familie die omgaat met het verlies van Yang, een niet van mens te onderscheiden sibling-bot.

De film is een intiem, verstild portret van een gezin in een onbepaalde toekomst. Hoewel het sciencefiction is, zijn er geen epische vergezichten of glimmende technologie. Sterker nog, je krijgt eigenlijk bijna niks van de buitenwereld mee, de horizon komt vrijwel nooit in beeld, bijna alles gebeurt in warm getinte interieurs die ingericht zijn met natuurlijke materialen. Het huis van het gezin is een moderne bungalow, met veel hout, ambachtelijke keramiek, planten en een binnentuin. Eames met een Japanse touch. Zelfs de ritjes op de snelweg zijn in deze wereld zijn kalme uitstapjes in een zelfrijdende auto met een bemoste hoedenplak die geruisloos onder een rijkelijk begroeide overkapping doorzoeft.

Iedereen in de film praat rustig, en lijkt nog net niet te fluisteren. Het voelt alsof er zich een Apocalypse heeft voltrokken, een grote tragische gebeurtenis waar iedereen nog van aan het bijkomen is. Vader vindt troost in zijn vak: het maken van thee, moeder werkt als botanicus, en Yang zorgde voor Mika. In de flinters die je wel van de buitenwereld te zien krijgt, zie je dat de natuur hier volop in ere is hersteld. De vraag die in de lucht blijft hangen is ‘ten koste van wat?’

📺 Meer informatie en de trailer van After Yang op IMBd.

Overigens zou je uit alle drie deze films ook veel Solarpunk inspiratie kunnen halen (om maar even een bruggetje te slaan naar de kersteditie van vorig jaar). Zoals de grote rol voor de natuur, al dan niet verwilderd, ambachtelijk of synthetisch. Of het meesterschap in zowel nieuwe technologieën als oud vakmanschap. En tot slot de rijkdom van de rituelen en aandachtig aanwezig zijn.

Deze drie apocalyptische verhalen onthullen alle een toekomst waarin de natuur weer lucht en ruimte krijgt en waar rouw, verlies en liefde de leidende emoties zijn in het zoeken naar betekenisgeving. Best een mooie kerstgedachte toch?

Happy Apocalypse en een gelukkig nieuwjaar!

❤️ Ed & Chris

PS: Edwin deed dit najaar een TEDx Talk in Den Helder over het inzicht van de tijdreiziger. Je kan ‘m hier kijken.