Beste allemaal,

In deze editie verkennen we wat een zeespiegelstijging van vele meters zou kunnen betekenen voor Nederland, waarom dit een geloofwaardig scenario is en welke nieuwe manieren van denken nodig zijn om deze crisis het hoofd te bieden. 

Stijgt de zeespiegel sneller dan we denken?

💧

Morgen begint de 26ste VN Klimaatconferentie in Glasgow. Een bijeenkomst van wereldleiders, beleidsmakers en wetenschappers die met elkaar enorme stappen moeten gaan zetten om de klimaatcrisis te bedwingen. Een bijeenkomst waar velen met spanning naar zullen kijken, want mooie beloftes zijn niet meer genoeg, er is per direct vergaande actie nodig. Niet alleen neemt de CO2 in de atmosfeer nog altijd toe, de klimaatverandering en haar effecten lijken sneller te gaan dan we voorheen dachten. Zo bracht het KNMI afgelopen week de Klimaatsignaal ’21 rapportage uit over de impact van klimaatverandering op Nederland. Op basis van nieuw wetenschappelijk onderzoek moest het KNMI de projecties voor de zeespiegelstijging naar boven bijstellen. Die stijging kon in plaats van maximaal 1 meter, weleens 1,2 meter worden in 02100, en dan zijn onzekere smeltprocessen van de ijskappen nog niet eens meegenomen. Neem je deze wel mee, dan tikt de zeespiegelstijging eind deze eeuw mogelijk de 2 meter aan. En na de eeuwwisseling stoppen de oceanen natuurlijk niet plots met stijgen. Wanneer in de projecties de smeltende ijskapen meegenomen worden (zie het paarse scenario hieronder) dan komen we rond 02200 tussen de 2,5 en 7,5 meter zeespiegelstijging uit, en in 02300 tussen de 10 en 17,5 meter. Scenario’s waarin uiteindelijk meer dan de helft van Nederland onder de zeespiegel zal verdwijnen.

Dit zijn uiteraard beangstigende vooruitzichten, maar hoe waarschijnlijk zijn deze scenario’s? Het is moeilijk in absolute termen uit te drukken, wat er wel over te zeggen valt is dit:

🌡️ De opwarming van de aarde gaat niet overal even snel, zo gaat het op de polen stukken harder dan op de breedtegraad waar Nederland ligt.

📈 Klimaatverandering is een complex proces met vele wisselwerkingen tussen verschillende dynamische systemen zoals de poolgebieden, golfstromen, gletsjers, de permafrost en wolkvorming, om er maar een paar te noemen. Hierin hebben sommige processen een koelend effect, waar andere een opwarmend effect hebben. Sommige veranderen traag en met veel momentum (en zijn dus niet makkelijk te stoppen), terwijl andere juist snel reageren op ingrepen. Daarnaast hebben al deze processen ook weer invloed op elkaar, wat klimaatverandering een moeilijk voorspelbaar karakter geeft.

Hoe moeten we ons hiertoe verhouden? En hoe moeten we omgaan met het inzicht dat de veranderingen zich sneller aan het voltrekken zijn dan gedacht?

Toen wij de klimaatupdate van het KNMI lazen, moesten wij weer denken aan de geruchtmakende paper van eminent klimaatwetenschapper James Hansen uit 02016, waarin hij met zijn onderzoeksteam erachter kwam dat het smelten van de ijskapen zich weleens exponentieel zou kunnen gedragen:

‘We hypothesize that ice mass loss from the most vulnerable ice, sufficient to raise sea level several meters, is better approximated as exponential than by a more linear response. Doubling times of 10, 20 or 40 years yield multi-meter sea level rise in about 50, 100 or 200 years.’

Hoewel er meer data nodig is om deze hypothese hard te maken, zou exponentiële toename van smeltwater vanaf de polen slecht nieuws zijn voor de Nederlanden. De belangrijkste term hier is ‘exponentieel’, wat betekent dat iets zich over een bepaalde periode verdubbelt. Over het algemeen vinden mensen het lastig om exponentiële veranderingen te navigeren, omdat ze vaak zo contra-intuïtief zijn. Zie ook onze omgang, of vooral die van onze regeringsleiders, met de coronapandemie. Ook virusverspreiding heeft exponentiële karakteristieken, waardoor de verspreiding in het begin minimaal is en het opeens lijkt te ontploffen. Virologen zullen je dan ook altijd vertellen dat hoe eerder je ingrijpt met maatregelen, hoe makkelijker ze het virus eronder krijgen en hoe eerder we bepaalde maatregelen weer los kunnen laten. Voor zowel de corona- als de klimaatcrisis geldt dat de grootste pijn voorkomen kan worden als er snel en doeltreffend gehandeld wordt.

Het belangrijkste wat er moet gebeuren is uiteraard de terugdringing van de uitstoot van broeikasgassen, maar hoe doen we dat? Er zijn vele manieren om dit te doen, van technische oplossingen tot in te voeren wetten en beleid. Het afgelopen jaar hebben we in de Chrononauten in elk geval twee scenario’s behandeld die volgens ons zouden kunnen bijdragen.

🦠 In ons toekomstscenario ‘De Grote Omdraaiing’ verkenden we hoe ecomodernisten en degrowthers elkaar zouden kunnen vinden in een scenario waarin vleeskwekers en melkbrouwers instrumenteel zijn in de teruggave van landbouwgronden aan de natuur met grootschalige verwilderingsprojecten. Al lijkt het er vooralsnog op dat kweekvlees nog heel wat obstakels te slechten heeft voordat het een reëel alternatief is, zie Lab-grown meat is supposed to be inevitable. The science tells a different story (The Counter).

💰We vertelden in ‘Hoe de transitie te financieren en de klimaatcrisis te bedwingen’ over Delton Chens voorstel voor een Carbon Coin, een nieuwe internationale munt, gesteund door een IMF-achtig instituut dat het vastleggen en verminderen van de uitstoot van broeikasgassen beloont. Want naast dat de vervuiler moet gaan betalen, moeten we de opruimer gaan belonen, alleen dan kunnen we de economie structureel verduurzamen volgens Chen.

Politiek onder de zeespiegel

🤿

Hoewel we van ganser harte hopen dat de politici in Glasgow, maar ook degenen die nu al meer dan een half jaar aan het formeren zijn, het bovenstaande ter harte nemen, is de kans vrij reëel dat de benodigde grote politieke keuzes laat genomen zullen worden. De politiek is nu eenmaal vaak de hekkensluiter van verandering. Met die gedachte in het achterhoofd voelde het onderstaande schetsje dat fysisch geograaf Kim Cohen in 02019 voor het artikel 'De zeespiegelstijging is een groter probleem dan we denken. En Nederland heeft geen Plan B' in Vrij Nederland maakte opeens weer heel actueel. Hij tekende een kaartje van Nederland zoals het er in 02300 uit zou kunnen zien. In het blauw zijn de enorme troggen en putten getekend die onder de waterspiegel zullen ontstaan door de zandwinning die nodig zal zijn om dijken en duinen op te hogen. In het rood de steden die boven de 20 meter liggen en zullen overleven, en in het groen de ‘neopolders’ die langs deze nieuwe kustlijn aangelegd kunnen worden.

Hoe efficiëntie ons kwetsbaar maakt

🏭

Als er iets uit bovenstaande plannen spreekt is het wel dat er leiderschap en planning nodig is op zowel internationale als nationale schaal. Niet alleen om de klimaatcrisis te bezweren maar ook om de effecten ervan in goede banen te leiden. Echter is dit precies wat decennialang juist ontmanteld is. Nationale planning en ruimtelijke ordering werden steeds verder gedecentraliseerd, gedelegeerd en geprivatiseerd. De markt zou alles efficiënter kunnen doen dan de overheid. Los van het feit of dit waar is of niet, en of de privatisering nu een goed of slecht idee was, is het sturen op efficiëntie gevaarlijk, zeker in turbulente tijden zoals nu. Instabiele condities en op efficiëntie ingerichte organisaties gaan slecht samen. 

Een efficiënt systeem is zo licht en snel mogelijk, is minutieus aangepast om een specifiek doel na te streven, maar dit maakt het systeem ook fragiel en makkelijk ontregeld. Het heeft weinig aanpassingsvermogen wanneer de condities waarin ze perfect werkt opeens wispelturig worden. Om een voorbeeld te geven: De grootste efficiëntie-gedreven machine die er is, is de wereldwijde industriële productieketen die de schappen van onze winkels vult, auto’s op de weg zet en gadgets in onze broekzakken stopt. Deze ketens zorgen ervoor dat honderden zo niet duizenden materialen, ingrediënten en onderdelen, gemaakt door vele bedrijven in vele landen, samenkomen in producten. Deze ketens draaien op de ‘just in time’-logica, alles komt last minute en precies op tijd bij elkaar. Er zijn geen voorraden, geen buffers, er is simpelweg een continu stromende productierivier. Maar wanneer er een kink in de kabel komt, of dit nu een natuurramp is, een pandemie of de structurele trage rampspoed die we de komende decennia zullen ervaren met klimaatverandering, het zal de geglobaliseerde productieketen ontregelen, lege schappen veroorzaken, en de prijzen opstuwen. Umair Haque schreeft er dit stuk over: Why Everything is Suddenly Getting More Expensive — And Why It Won’t Stop. Hieronder een uitsnede:

‘Let’s think about that microchip shortage. What’s it really about? Well, there are three factories in which the majority of the world’s chips are made. Three factories — each hit in a different way. The one in Japan caught fire due to an equipment malfunction — apparently the blaze took hours to put out because of the conditions. The one in Texas was hit by an historic snowstorm, which knocked out power for days. The one in Taiwan is being affected by the worst drought in half a century — and microchips require huge amounts of water to manufacture.

These are all effects of climate change. They might not be the kinds of monocausal direct effects climate change deniers and American pundits look for — the hand of God roasting a factory alive — but they are very much caused by living on a rapidly heating planet. It should be eminently clear to see that when factories are freezing and burning, that is what climate change does to an economy before your very eyes. (And even if you think the Japan fire had little to do with global warming, the face of the matter is that without climate change, two of the world’s largest chip factories would still be open.)’

Wat is er dan wel nodig? In plaats van efficiënte organisaties vereisen veranderlijke tijden veerkrachtige en weerbare organisaties. Met andere woorden: voorraden, buffers en overcapaciteit, maar ook mensen en apparaten die geschikt zijn voor meer dan een enkele taak, lokalere leveranciers en netwerken, om maar wat mogelijke zaken te noemen. Het vereist een zeker begrip van complexiteit, wisselwerkingen en exponentiële verandering en de durf om op basis daarvan contra-intuïtieve beslissingen te nemen. Het vereist het vermogen om in mogelijkheden, waarschijnlijkheden en scenario’s te denken en hier conclusies aan te verbinden.

Tot slot vereist het veel verbeelding en nieuwe verhalen. Maar dat is iets waar we volgende week in gaan duiken in een editie over Climate Fiction en waarom speculatieve fictie gezien kan worden als de zoektocht naar de mythologie van onze tijd. We zijn nieuwsgierig naar jullie gedachten en ideeën over het bovenstaande, en voor nu wensen we jullie een fijn weekend!

Tot snel,

Edwin Gardner en Christiaan Fruneaux

© 02025 de Chrononauten, All rights reversed ;) Spread the word!
Studio Monnik, Tolhuisweg 1, 1031 CL Amsterdam
de Chrononauten op Instagram, Twitter, LinkedIn en Facebook.
Je krijgt deze email omdat je geabonneerd bent op de Chrononauten met . Als je deze emails niet meer wilt krijgen uitschrijven.

#0027 / 17-06-02025