Hoi, Ed en Chris hier 👋 Al meer dan tien jaar adviseren wij overheden en bedrijven over onze veranderende wereld. In de Atlas van het Lange Nu schrijven we elke week over langlopende historische en technologische verschuivingen, nieuwe maatschappelijke denkramen en toekomstscenario’s.
We zijn weer terug van zomerreces. Het was fijn om er even tussenuit te zijn. Maar vanaf vandaag is er elke week weer een nieuwe memo van uw favoriete futuristische duo.
Vorige week hadden we al een zachte opstart met een drietal lezingen. De zonnigste was ongetwijfeld die van Edwin op Into The Great Wide Open, waarin hij het openingsdiner op het strand mocht inluiden met, onder andere, een menu uit de toekomst.
Ook hadden we de eer om de BuitenBios 2023 van Tugela85 te mogen cureren, waar we de films We Are As Gods en The Zero Theorem lieten zien. Een zomerse start van het futuristische seizoen 😎
Dat gezegd, deze week een kort overzicht van onze plannen voor de komende tijd. En wat gedachten over de steeds luider klinkende roep vanuit de politiek om nieuwe maatschappelijke denkramen, zoals het ‘nieuw sociaal contract’ van Omtzigt of het nieuwe ‘mensbeeld’ van Volt.
De Atlas van het Lange Nu wordt wekelijks gelezen door 1426 mensen. Er zit veel liefde in maar we hebben er ook kosten aan. Door betaald lid te worden help je ons om van deze nieuwsbrief een bestendig project te maken ✊🏾 En uiteraard veel dank aan de 39 leden die ons nu al financieel steunen!
Het Futuristische Seizoen 02023/’24
✨
We leggen deze maand de laatste hand aan de kopij van onze illustratieve gids naar het Amsterdam van 02091, getiteld Alles Komt Goed. Indrukken uit de Gewortelde Tijd. Daarna gaat het naar onze vormgever Rob Westendorp, voor wat grafische magie, waarna Concerto Books het begin ’24 naar uw boekwinkel op de hoek verscheept.
Zoals vaste lezers weten hebben we dit al eerder beloofd, bijvoorbeeld in ’23 en ook al in ’22. Maar nu lijkt het einde toch echt in zicht. Alles Komt Goed is dan ook zowel ons meest inspirerende project als ons meest ingewikkelde project. Ooit. Met name productioneel zorgde het regelmatig voor hoofdbrekens. Maar goed, de volhouder wint en misschien was dit ook gewoon ons lot vanwege de titel van het boek. Want voordat het goed komt, is er altijd gedoe.
Je zou denken dat we na zo’n langdurig boekproject wel even onze buik vol zouden hebben van het maken van boeken. Maar niets is minder waar. We broeden alweer op een volgend project. In januari ’24 beginnen we met schrijven aan een non-fictieboek waarin we, aan de hand van ons denkraam, een interessante en hoopvolle lens op de sociaal-maatschappelijke turbulentie van onze tijd willen bieden. Met als focuspunt hoe we een gezond digitaal publiek domein kunnen creëren.
We broeden al een tijdje op een strak doch toegankelijk en vooral inzichtelijk betoog. We willen er niet een te dik boek van maken, maar tegelijkertijd moet het boek natuurlijk wel overtuigend gestut zijn door historische voorbeelden en futuristische verbeeldingen. We hopen dat we de kopij dit keer echt (maar dan echt) binnen een jaar kunnen opleveren. Fingers crossed.
Daarnaast blijven we uiteraard elke zaterdag uw mailbox verrassen met deze toekomstbrief. Dat wil zeggen, als je betaald lid wordt. Onbetaalde leden zullen vanaf oktober de Atlas van het Lange Nu 1 tot 2 keer per maand krijgen. Hoewel we hopen dat je ons financieel ondersteunt, zijn we uiteraard nog steeds heel trots als je ons 1 of 2 keer in de maand blijft lezen.
Ook blijven we in ’23/’24 natuurlijk onze opdrachtgevers ondersteunen in al hun verschillende beleids-, strategie-, educatie- en innovatietrajecten. En blijven we onze toekomstlezingen en scenarioworkshops geven.
We denken af en toe ook voorzichtig na over de ontwikkeling van een online masterclass waarin we ons historisch-futuristische denkraam uiteenzetten en toepassen op actuele maatschappelijke turbulentie. Maar dit wordt pas zinnig als we een iets groter publiek profiel hebben, zodat mensen ons ook weten te vinden. Voor nu is het nog toekomstmuziek.
Tot zover een korte vooruitblik op onze futurologiepraktijk in ’23/’24. Met het verschijnen van Alles Komt Goed, het schrijven van de nieuwsbrief en het schrijven van een nieuw boek, alsook het bijstaan van opdrachtgevers, hebben we onze handen waarschijnlijk wel weer vol. We hebben er in ieder geval veel zin in. Futurologie rocks big time 🤘🏾🎸
Op zoek naar een Voorschrijvende Denkramen
🖼️
Leuk weetje: net als het woord minkukel is het woord denkraam een neologisme bedacht door Marten Toonder, het genie achter Heer Bommel. Het werd in 01949 voor het eerst in de mond genomen door het karakter Kwetal die, zoals zijn naam al doet vermoeden, een erg wijs man is – een breinbaas, volgens een van Toonders vele andere neologismen.
Het woord denkraam is in de decennia daarna synoniem geworden aan begrippen als referentiekader of paradigma – en het verwijst ook naar iets waar grote behoefte aan is: een nieuwe manier om de wereld te duiden, onze plek daarin te definiëren en onze gemeenschap op zo’n manier vorm te geven dat het recht hieraan doet.
In ieder geval, dat is ons vermoeden. Wij hebben er zelf namelijk behoefte aan. Daarom zijn we in 02012 Studio Monnik begonnen. We gingen op zoek naar nieuwe manieren om na te denken over onze hedendaagse en toekomstige samenleving. En dit vertaalde zich uiteindelijk in ons World Tree model. Maar we leiden het ook af aan de manier waarop de laatste jaren politiek wordt gevoerd.
Volt wil ‘grote systeemveranderingen die de crisis oplossen’ en een ‘Verenigde Staten van Europa’, met o.a. een eigen leger, eigen belastingen, een eigen asiel- en klimaatbeleid en een Europees treinnetwerk. Naast een sterk Europa pleit het ook voor een nationale burgerraad en wil het langzaam toewerken naar een ‘universeel basisinkomen’.
Dit alles moet, als we het goed begrijpen, filosofische coherentie krijgen door een nieuw maar nog te definiëren mensbeeld, dat is gebaseerd op ‘radicaal vertrouwen’. Volt erkent dus de noodzaak van een nieuw denkraam maar heeft het nog niet helemaal in de smiezen.
Pieter Omtzigt heeft zich net verkiesbaar gesteld met zijn partij Nieuw Sociaal Contract – een term uit de Verlichting die betrekking heeft op de legitimiteit van het gezag, die het direct ontleent aan de algemene wil van de bevolking. De overheid dient in dit denken dus ook het algemeen belang en niet het particuliere belang. Volgens Omtzigt heeft de overheid die legitimiteit verspilt met de manier waarop het om is gegaan met de nog altijd dooretterende toeslagenaffaire, de aardbevingen in Groningen en de coronacrisis.
Omtzigt grijpt dus terug op een ouder denkraam dat in zijn ogen in de vergetelheid is geraakt en is geërodeerd. Daar heeft hij overigens goede argumenten voor. Check zijn lezing in de Balie in 02021 en zijn Binnenhoflezing van afgelopen woensdag voor een pijnlijke uiteenzetting over hoe de overheid zijn burgers op een werkelijk groteske manier heeft gefaald.
Maar ook Omtzigt weet dus nog niet goed hoe zo’n nieuw sociaal contract vorm moet krijgen. Is het een terugkeer naar onze democratische wortels, of echt een nieuw hoofdstuk voor onze samenleving? Zijn ‘10 voorstellen voor meer macht en tegenmacht in Nederland’ lezen vooral als nuttige bijsturingen van het bestaande systeem.
Donald Trump en zijn vele populistische klonen lijken daarentegen terug te grijpen op een nog ouder denkraam. Ze willen de democratische rechtstaat helemaal niet vernieuwen maar omverwerpen. Zo wordt Trump ideologisch ingefluisterd door o.a. PayPal-miljardair Peter Thiel en Curtis Yarvin, die vinden dat partijpolitiek de samenleving slechts verdeelt. Wat volgens hen nodig is, is een CEO-achtig type. Een soort verlichte despoot. Een dictator, zeg maar.
De voorbereidingen om deze transitie in gang te zetten als Trump wordt verkozen zijn overigens al in volle gang. Dit klinkt complotterig, maar helaas; ze zijn er open over en het wordt goed gedocumenteerd. De Economist wijdde er in juli een hele editie aan. In november vorig jaar schreven wij er ook al over, over het fantasieloze denken dat hun handelen lijkt te leiden: De democratie heeft gebreken, maar we verbeteren of verdiepen hem niet, we schaffen ’m af.
Het oude denkraam werkt niet meer, dat wordt steeds duidelijker. Het vertrouwen in de politiek is historisch laag. Volgens een peiling van het CBS in mei heeft slechts 21 procent van de 15-plussers vertrouwen in politici. De samenleving is dus op zoek naar een nieuw filosofisch fundament – iets dat grip en handelingsperspectief geeft op de enorme opgaven waarvoor de mensheid staat.
Een maatschappelijk denkraam schud je alleen niet zomaar uit je mouw op een vrije zondagmiddag. Het is ook niet vreemd dat men heil zoekt in de revitalisatie van oude denkramen – het Sociaal Contract – of zelfs in een terugkeer naar een nog ouder denkraam – een door God verkozen autocraat.
Een coherent maatschappelijk denkraam ontwikkelen is moeilijk. Het moet zowel beschrijvend zijn als voorschrijvend. Het moet de huidige maatschappelijke situatie verklaren maar het moet ook duidelijke en logische oplossingsrichtingen bieden voor een nieuwe, verbeterde maatschappelijke constellatie.
Een goed maatschappelijk denkraam is dus zowel een analytisch raamwerk als een culturele scenariomachine. Het heeft, met andere woorden, zowel een historische als een futuristische component.
Toen wij meer dan tien jaar geleden begonnen met nadenken over hoe een duurzame, sociaal inclusieve maar nog steeds avontuurlijke samenleving eruit zou kunnen zien, werden we geïnspireerd door het World3-model, een computersimulatie waarop de Club van Rome in 01972 haar Limits to Growth-rapport baseerde.
Dit World3-model was een kwantitatief en beschrijvend model. Het tekende eerst uit hoe de mondiale economie werkte en berekende vervolgens hoe deze rond 02030 de draagkracht van de planetaire biosfeer zou overstijgen, waarna de kladderadatsch zou volgen. Het World3-model kon dus wel een beschrijving geven van het einde van de groeisamenleving, maar het kon geen voorschrijving geven van een postgroei-samenleving.
Omdat wij op zoek waren naar zowel een beschrijvend als een voorschrijvend model, iets dat ook een inspirerend beeld zou kunnen genereren van een gewenste samenleving, kozen we voor een meer kwalitatieve aanpak. Een aanpak die meer leunt naar sociaalwetenschappelijke interpretatie en theorievorming dan naar deterministische berekeningen.
Niet alleen omdat we van huis uit geen statistici zijn – zoals overigens Omtzigt, die een gepromoveerd modellenbouwer is – maar ook omdat culturele veranderingen zich moeilijk laten vangen in harde data. In ieder geval nog niet (en laten we hopen dat dit zo blijft). In zijn Balielezing maakt Omtzigt overigens vergelijkbare kanttekeningen in zijn kritiek op de nationale planbureaus.
De afgelopen tien jaar was ons historisch-futuristische denkraam vooral op de achtergrond aanwezig. In het scenariowerk, de toekomstverbeeldingen en de worldbuilding die we produceerden lieten we onvermeld dat deze waren gebaseerd op een achterliggend denkraam.
We vonden ons denkraam maar moeilijk in drie zinnen uit te leggen, wat waarschijnlijk betekende dat het denkraam nog niet genoeg was doorontwikkeld. Er waren nog te veel open vragen. Ook ontbrak een simpele elegantie die vaak eigen is aan overtuigende modellen.
De laatste paar jaar hebben we echter het gevoel dat het denkraam volwassen begint te worden. Afgelopen jaar gaven we af en toe lezingen en workshops waarin we het denkraam zelfs een centrale plek gaven. En omdat de reacties altijd heel enthousiast waren, denken we dat het tijd is om het de wereld in te gooien.
We denken dat ons denkraam namelijk een interessante lens kan leveren op zowel ons huidige tijdgewricht als op de duurzame en gelijkwaardige samenleving die we kunnen bouwen met zijn allen. Op zijn minst levert het food for thought en kan het andere denkers inspireren tot het formuleren van scherpere analyses en meer inspirerende vergezichten.
Tot volgende week!
❤️
Edwin en Christiaan
