DE CHRONONAUTEN

Atlas van Het Lange Nu

Welkom iedereen,

Dit is de eerste echte editie van De Chrononauten, een wekelijkse nieuwsbrief en online community voor langetermijndenkers. Dit is een spannend moment voor ons. Het project staat nog in zijn kinderschoenen. Het is een al-doende-leert-menproject. In de loop van het jaar zal het steeds meer vorm krijgen. De missie die ons voor ogen staat, onze raison d'être, is echter helder.

Met De Chrononauten willen we kennis, ervaringen en verbeeldingen delen over de tijd waarin we ons NU bevinden. Een tijd die we niet gaan beschrijven in uren, dagen, weken of maanden, maar in decennia, eeuwen, millennia of zelfs langere eenheden. Een uitgestrekt NU dus. Uitgestrekt richting het verleden en naar de toekomst. Want de ecologische en maatschappelijke krachten die onze tijd vormgeven en de levens die wij daarin leiden, zijn vaak ouder dan wijzelf en zullen onszelf ook weer overleven. Door het NU op te rekken, hopen we bij te dragen aan een beter begrip van onze tijd. Wij denken namelijk dat als we onze tijd beter begrijpen en beter kunnen doorvoelen, we op een wijzere manier kunnen navigeren.

We willen met De Chrononauten maatschappelijke onderstromen in kaart brengen en deze doortrekken naar mogelijke toekomstscenario’s. De ondertitel van De Chrononauten is dan ook ‘Atlas van het Lange Nu’. Met De Chrononauten willen we samen met jullie bouwen aan een historisch-futuristische collectie van kennis en verbeeldingen die kan dienen als een soort gids. Een gereedschapskist om ons te helpen een positie te bepalen in de tijd. Inzicht in gisteren + uitzicht op morgen = overzicht vandaag. Hier willen we aan werken. Wij denken namelijk dat zo’n historisch-futuristische benadering hard nodig is, en wij zijn niet de enige.

François Hartog, een historicus en de auteur van het boek ‘Regimes of Historicity’, observeerde bijvoorbeeld dat we sinds eind jaren tachtig leven in een tijd van nu-isme, een soort temporaal vacuüm waarin alleen het heden lijkt te bestaan. De toekomst is, in wat voor vorm dan ook, opgedroogd. Langetermijndenken en toekomstverbeeldingen zijn zo goed als verdwenen uit het publieke debat – en wellicht ook uit het private debat. Wie filosofeert nog openlijk, zonder blos van schaamte op zijn wangen, over de bouwstenen van een betere samenleving? Slechts weinigen. Wat wel het debat domineert, zijn de gesprekken over kwartaalcijfers, koerswinsten, relletjes en vluchtige sentimenten. Ingewikkelde maatschappelijke uitdagingen en problemen die zich minder makkelijk in een draadje tweets laten samenvatten, zoals sociale rechtvaardigheid en duurzaamheid, hebben het nakijken.

Het verdwijnen van de toekomst heeft, onzes inziens, verschillende oorzaken. In 01989 viel de muur, waardoor we een gemeenschappelijk vijandbeeld verloren. Niets beters dan een fijne vijand om strategisch te gaan denken en plannen. Twee jaar later werd het Internet geïntroduceerd door Tim Berners-Lee waardoor we nu, dertig jaar later, met een versplinterde en ontregelde aandachtseconomie zitten opgescheept. Dat populisme vervolgens kennis en expertise verdacht heeft gemaakt heeft ook niet meegeholpen. En last but not least speelden al deze ontwikkelingen zich af tegen een achtergrond van neoliberalisme en mondialisering. De overheid trok zich terug met het totaal bizarre idee dat strakgetrokken mondiale waardeketens beter konden langetermijndenken dan de gemeenschap.

De toekomst moet dus terug komen in de publieke verbeelding. Want toekomstverbeelding gaat over inspiratie en mogelijkheden. Het gaat over hoop, enthousiasme, creativiteit en innovatie. Het gaat over handelingsperspectieven, opties en alternatieven. Het gaat over ruimte en het cultiveren van een open horizon. En het gaat over het formuleren van een inspirerende gedeelde visie en een spannende gezamenlijke missie. Kortom, de toekomst gaat over gemeenschap, samen dromen en plannen maken. Zonder toekomstverbeelding vernauwt de realiteit. Dan regeert de waan van de dag en kunnen we alleen maar reageren op dat wat ons allemaal overkomt. We komen dan niet verder dan iedere dag weer opnieuw constateren wat er allemaal mis is. Dan blijven we in het domein van brandjes blussen en de quick fix. Zonder toekomst zijn we reactief. En reactiviteit maakt gestrest en ongelukkig.

De Chrononauten is bedoeld als een gereedschapskist en als een aggregator van ideeën, analyses, denkramen en verbeeldingen. Het is een hulpmiddel voor strategiebepaling en visievorming. Maar het is ook een inspiratiebron voor toekomstverbeelding en speculatieve weirdness. Het is ons doel om een open plek te creëren waar kennis en verbeelding samenkomen. Waar bestuurders, ondernemers en kunstenaars niet alleen inzicht en inspiratie vinden, maar ook elkaar. Waar we samen met jullie bouwen aan Het Lange Nu. Ons doel is om ons niet meer door de tijd te laten overstromen, maar om erop te surfen – indachtig de historische krachten die ons voortdrijven, maar tegelijkertijd eigenzinnig, elegant en de goden trotserend ons eigen pad volgend.

Welkom bij De Chrononauten. We zijn blij dat jullie hier zijn.

En om meteen maar een vliegende start te maken, hieronder drie kijkwijzen die je kan oefenen, en die iets zeggen over wat het Chrononautschap inhoudt. 

Een tentatieve handleiding voor aspirant-Chrononauten

Om bekwaam te worden in langetermijndenken en om een bewuste tijdreiziger te worden zijn een aantal vaardigheden wat ons betreft essentieel. Uitzoomen, vooruit te kijken en inzicht krijgen in de krachten die onze tijd vormgeven. Deze drie skills zou je kunnen karakteriseren als drie lenzen om onze plek in het NU door te beschouwen, namelijk: overzicht, uitzicht en inzicht.

OVERZICHT

Waar zijn we?

Er bestaat zoiets als het overzichtseffect. Het is wat ruimtevaarders ervaren als ze vanuit de ruimte neerkijken op die eenzame, levende planeet in het eindeloze zwarte vacuüm. Ze worden dan overvallen door een overweldigende liefde voor de aarde, hun thuis. Dat hangt daar maar in het luchtledige uniek en kwetsbaar te zijn. Wat volgt, is een transcendente ervaring. Wetenschappers van de University of Pennsylvania, die het overzichtseffect hebben bestudeerd, beschrijven het als een bewustzijnsverschuiving [PDF van hun paper]. Een blijvende verandering in hun mens- en wereldbeeld die zich voordoet als de scheiding tussen binnenwereld en buitenwereld tijdelijk wegvalt. Een moment waarin de ruimtevaarders zich identificeren met hun planeet. De enige plek in het universum waarvan we weten dat er leven is. Ze ervaren een diep verankerd gevoel van behoren. In de oneindigheid van de ruimte zijn ze thuisgekomen.

Het overzichtseffect in een diepgevoelde positionering van jezelf in de oneindige ruimte van het universum. Het universum is misschien ongrijpbaar groot, maar jouw plek daarin is helder. Je hoort bij de aarde. Het is een plek waar we goed voor moeten zorgen. De meeste ruimtevaarders zijn na hun ruimtecarrière zich gaan inzetten voor een betere planeet. Want zoals Wubbo Ockels het zegt in een emotioneel betoog vlak voor zijn overlijden: er is geen reserve. Met De Chrononauten zoeken we eigenlijk naar zo’n zelfde diepgevoelde positionering van jezelf: niet in de ruimte, maar in de tijd.

Kunnen we, als we overzicht ervaren van de historische onderstromen en deze kunnen doortrekken naar mogelijke toekomsten, een vergelijkbaar gevoel van behoren en richting losmaken? Kan het Lange Nu hetzelfde zijn als je thuisplaneet waarnemen vanuit een ruimteschip? Even het geheel aanschouwen en jouw plek daarin begrijpen. Wat als we als tijdreizigers kunnen leren thuiskomen in de tijd, zoals ruimtevaarders thuiskomen in de ruimte? Wat is daarvoor nodig? Hoe kunnen we uitzoomen in de tijd net zo krachtig maken als uitzoomen in de ruimte? Met De Chrononauten zoeken we naar overzicht,  zodat we weten waar we staan, wat we daarvan vinden, en wat ons te doen staat. Of het overzichtseffect even krachtig kan werken voor tijdsreizigers als voor ruimtevaarders weten we niet. Maar het is een vraag die we willen onderzoeken. We verwachten geen wonderen, maar we geloven dat de zoektocht ons in de juiste richting duwt. De reis is immers de bestemming.

UITZICHT

Waar kunnen we heen?

We wisten uiteraard al eeuwen dat de aarde rond was, een eenzame blauwe bol in het zwarte niets, maar we voelden het niet. Zien is vaak geloven. Dit geldt ook voor de toekomst. Voor de meeste mensen is de toekomst abstract, niet doorvoelbaar. Ze kijken naar het verleden en de toekomst door de lens van wat ze kennen, wat ze begrijpen. Maar de alledaagse werkelijkheid is geen goede lens voor de toekomst. Tijd is plakkerig. De enige manier om aan de plakkerige tijd te ontsnappen is verbeeldingskracht. De geschiedenis komt tot ons via verhalen, gevonden voorwerpen en geschreven bronnen, maar je hebt verbeeldingskracht nodig om het tot leven te wekken. Voor de toekomst geldt dit nog sterker. De toekomst kan je niet berekenen, meten, scannen of met sondes verkennen. Er zijn geen bronnen of artefacten om je aan vast te houden. Het zichtbaar, concreet en tastbaar maken van mogelijke toekomsten is daarom belangrijk. Niet om deze toekomsten vast te leggen, maar om ze invoelbaar en bespreekbaar te maken. We hebben uitzicht nodig op dat wat mogelijk is, zodat we het kunnen geloven.

Niets illustreert dit beter dan het verhaal van Martin Luther King Jr. en Luitenant Uhura. MLK was een groot fan van Star Trek en met name van Nichelle Nichols. Nichols was een zwarte vrouw die een kick-ass brugofficier speelde op Kirks Starship USS Yorktown. Het verhaal gaat dat Nichols na het eerste seizoen aan Gene Roddenberry, de bedenker van Star Trek, zei dat ze wilde stoppen. Ze wilde haar dromen najagen op Broadway. Roddenberry schrok zich een hoedje en vroeg haar om er nog een weekendje goed over na te denken. Tijdens dat weekend had ze een fundraiser waar het personeel haar op een gegeven moment attendeerde dat haar grootste fan wanhopig was om haar te ontmoeten. Nichols stemde toe. De fan bleek Martin Luther King Jr. te zijn.

King vertelde Nichols dat Star Trek het enige tv-programma was dat z’n kinderen mochten kijken. Toen zij hem vervolgens vertelde dat ze zou vertrekken vertelde King geschrokken dat ze MOEST blijven. Haar rol was uniek op de Amerikaanse televisie. Ze was een zwarte vrouw die een intelligente brugofficier speelde op een ruimteschip. Boldly going where no man has gone before. Saving the Universe: elke week weer. Zo’n rol was totaal ongehoord voor een zwarte vrouw in die tijd. De regel was dat zwarte vrouwen alleen op TV te zien waren als olijke bediendes in witte huishoudens. King smeekte Nichols om te blijven. Haar rol was een krachtig symbool voor de burgerrechtenbeweging. Iedere week konden Amerikanen zien en voelen hoe slim en krachtig zwarte vrouwen waren. Nichols besloot te blijven.

Ook Roddenberry was opgelucht, want hij had Star Trek gecreëerd als een 23ste eeuws Utopia, een plek waar ras, klasse en gender niet meer bestaan als maatschappelijke categorieën. In Star Trek, een van de meest invloedrijke tv-series wereldwijd ooit, waren de idealen van de protestgeneratie werkelijkheid geworden. Zijn motto was dat zonder uitzicht op een goede toekomst, je ‘m ook niet kan nastreven.

INZICHT

Hoe komen we er?

Star Trek verbeeldt voor velen een aantrekkelijke toekomst. De 23ste eeuwse samenleving is een plek zonder geld en zonder ongelijkheid. Het is een schone, ordelijke en opgeruimde plek. Een overvloedssamenleving waar iedereen het beste uit zichzelf kan halen. Onze onderlinge verschillen zijn gladgestreken of geaccepteerd en we gaan wekelijks op ontdekkingsreis in de ruimte waar we vervolgens allerlei spannende avonturen beleven. We brengen vrede en voorspoed, maken veel buitenaardse vrienden, onderzoeken mysteriën en de buitenaardse types die ons maar een irritante levensvorm vinden schieten we met phasers en photontorpedo’s aan flarden. Het is een sociaaleconomisch en technologisch Utopia.

De vraag is bij zo’n Utopia: hoe komen we daar? Wat is de weg tussen het daar en het hier en nu? Utopieën lijken vaak onrealistisch en onbereikbaar. Maar veel ideeën die ooit een utopie waren zijn vandaag realiteit. De slavernij is afgeschaft, de meeste mensen hebben riolering en warm water uit de kraan, er is universeel stemrecht en door antibiotica gaan we niet meer dood aan elke lullige infectie die komt langs waaien. Vanzelfsprekendheden die driehonderd jaar geleden nog onvoorstelbaar waren. Voor de meeste mensen althans. Als je een gemiddelde loodgieter in 01970 had verteld dat veertig jaar later alle mensen op aarde zouden zijn verbonden door één cybernetisch spinnenweb, dan was de kans groot dat hij je hoofdschuddend voor gek had verklaard. (Als je hetzelfde verhaal honderd jaar eerder, in 01870, had verteld aan Charles Babbage, dan had hij je misschien gezegd dat zo’n spinnenweb al veel eerder zou worden uitgevonden, wellicht in 01930 al.) Utopieën schuren voor veel mensen tegen de alledaagse rauwe werkelijkheid aan, ze resoneren niet met wat ze weten van de wereld. 

De kloof tussen het hier en nu en de betere toekomst is wat sciencefictionschrijver Kim Stanley Robinson ‘de Grote Geul’ noemt, verwijzend naar de grote geul die gegraven wordt in Thomas More's Utopia (01516), waarin het schiereiland wordt losgeknipt van het vasteland waardoor het eiland Utopia ontstaat. Utopia is hierdoor maar moeilijk te bereiken. Sinds More's Utopia maken veel toekomstverhalen gebruik van zo’n grote geul. De wereld die ze scheppen wordt ergens ver weg in de ruimte of de tijd gesitueerd. De route ernaar toe wordt dan opgelost met een onwaarschijnlijke tijdreis, een epische storm of een andere fantastische plotwending. Dit doen ze om het fictieve Utopia minder te laten schuren met de wereld die de lezer kent. De Grote Geul bestaat om het verhaal acceptabel te maken.

In zijn laatste boek, The Ministry for The Future (02020), vertelt Kim Stanley Robinson het verhaal van een mogelijke routekaart voor het oplossen van de klimaatcrisis in de komende decennia. Het verhaal ontvouwt zich door mee te kijken door de ogen van verschillende getuigen van deze epische transitie. We volgen de frustrerende strijd van de directeur van een nieuw VN-agentschap die de belangen van nog ongeboren generaties moet behartigen. In de volksmond ook wel het Ministry for The Future genoemd. We leren een getraumatiseerde overlevende kennen van een catastrofale hittegolf waarbij miljoenen sterven omdat het elektriciteitsgrid crasht in een van de armste regio’s van India. We leren hoe wetenschappers en ingenieurs werken aan megalomane geo-engineering op Antarctica die de wereld probeert te beschermen tegen een rampzalige zeespiegelstijging. Door de ogen van deze getuigen worden we meegenomen in een geloofwaardige geschiedenis die ons van het heden naar een (uiteindelijk) duurzame toekomst brengt.

Robinson dicht ‘de Grote Geul’ door een complex maar realistisch krachtenveld van politiek, cultuur, economie en technologie te schetsen. In zijn verhaal betalen we voor de transitie ook een hoge prijs. Maar ook schrijft hij over oplossingen – veel waarmee we vandaag al bekend zijn – en laat deze een rol spelen in de transitie naar een duurzame wereld. Van koolstoflandbouw en coöperatieve bestuurs- en eigendomsvormen tot een cryptomunt die uitgekeerd wordt als je CO₂ voor 100 jaar weet vast te leggen. Kortom, hij creëert inzicht in complexe materie en laat zien hoe de status quo zou kunnen kantelen. Hij laat zien hoe de brug tussen hier en daar, tussen vandaag en morgen eruit zou kunnen zien. Het gaat er niet om of het zo zal gebeuren of niet, het gaat erom dat het maken van zo’n scenario, en het lezen ervan, inzicht geeft in hoe we een betere wereld kunnen realiseren en wat daarvoor nodig zou zijn. Kennis die essentieel is om Het Lange Nu vorm te geven.

We zijn benieuwd naar jullie gedachten en tot volgende week!

Christiaan Fruneaux & Edwin Gardner

P.S. — Mocht je je afvragen hoe het met de community en het Founding Membership staat waarover we het hebben gehad. We're on it. We zijn aan het uitvogelen wat de juiste manier is om het te doen. Daarnaast moeten we er ook nog het een en ander voor ontwerpen en ontwikkelen. Over een aantal weken kunnen we je hopelijk wat meer vertellen.

Verder, wil je iets laten weten aan de Chrononauten community laat het ons weten! Je kan simpelweg reageren op deze mail en dan komt het bij ons in de inbox terecht.

webversie / Archief / dechrononauten.nl 
© 2024 De Chrononauten, All rights reserved.
Studio Monnik Tolhuisweg 1 1031 CL Amsterdam
Je krijgt deze email omdat je geabonneerd bent op De Chrononauten met . Als je deze emails niet meer wilt krijgen uitschrijven.

22-12-02024