Beste allemaal, 

In deze nieuwsbrief willen we het hebben over The Great Resignation, en hoe de coronacrisis een aantal verschuivingen in de moderne werkcultuur in een stroomversnelling lijkt te brengen. Daarnaast vormt deze editie ook aftrap en inleiding op een nogal veelomvattend thema: de toekomst van werk. In volgende edities zullen we vaker deze materie induiken en denkramen verkennen die ons iets kunnen vertellen over onze veranderende relatie met werk.

Sinds we een kleine tien jaar geleden begonnen samen te werken zijn wij altijd gebiologeerd geweest door de relatie die de mens heeft met werk. Het was hét onderwerp waarover we essay’s schreven en programma’s maakten. Want in onze relatie met werk komt ontzettend veel samen. Werk zou je namelijk kunnen zien als een soort scharnierpunt waarin onze persoonlijke particuliere wereld en het systeem en de cultuur van de ‘grote wereld’ in elkaar grijpen. Iedereen, of we het nu leuk vinden of niet, is onderdeel van de economie, de maatschappij en for lack of a better word, het systeem. Want ga maar eens na, met werk maken we onszelf en de wereld. Werk verschaft ons een inkomen waardoor we kunnen overleven en mee kunnen doen in de samenleving. Werk geeft ons identiteit en status. Werk kan ons betekenis geven en ons nuttig en waardevol laten voelen. Werk verbindt ons met anderen, met een plek en een cultuur. Maar naast wat werk ons persoonlijk brengt, maken we met ons werk de wereld, iedere dag weer. We onderhouden hem, bouwen eraan, stellen hem bij, vernieuwen hem of we houden hem simpelweg gaande. Veel van het werk om de wereld draaiende te houden is ‘onzichtbaar’ en onbetaald en wordt ook wel reproductieve arbeid genoemd, hiermee wordt werk bedoeld zoals het huishouden, mantelzorgen en emotionele arbeid. Al dit werk, betaald en onbetaald, zichtbaar en onzichtbaar, is hoe we onze wereld creëren en in stand houden. Dus wanneer ons werk verandert, dan verandert de wereld.

Over het algemeen verandert onze relatie met werk geleidelijk onder invloed van culturele, technologische en sociale ontwikkelingen, maar de coronapandemie heeft onze werkgewoontes de afgelopen anderhalf jaar flink ontregeld, en niet zonder consequenties. Het heeft ons losgeweekt uit routines en ons de ruimte gegeven om eens te heroverwegen wat we van ons werk en ons leven willen. Hiermee heeft het allerlei zaken die al lang onder de oppervlakte sluimerden naar boven gebracht.

Cultuurschok

⚡

Een interessant denkraam om plotselinge cultuurveranderingen mee te duiden is het fenomeen cultuurschok. Een cultuurschok krijg je als je bijvoorbeeld voor langere tijd (jaren) in een ander land verblijft. Over het algemeen ga je dan door vier fases heen:

🏝️ De exotische fase – Alles is vreemd, fantastisch en avontuurlijk. Je zit nog lekker in een soort vakantiegevoel en verwondering voert de boventoon.

😖 De frustratiefase – ‘Waarom doen ze hier alles zo onlogisch, onhandig, inefficiënt, etc.?’ Als je langer op één plek bent, en je werkt samen met lokale collega’s dan ga je al snel de lokale cultuur vergelijken met je eigen cultuur. En in deze vergelijking komt de lokale cultuur er over het algemeen slecht vanaf. Wat niet zo gek is: deze cultuur heb je namelijk niet geïnternaliseerd en begrijp je niet, en je eigen cultuur, die je ‘heel logisch’ vindt, natuurlijk wel.

🧩 Aanpassingsfase – Om een nieuwe cultuur succesvol te kunnen navigeren zul je de mores, de taal en de gebruiken van die cultuur je eigen moeten maken. Hoe meer je deze internaliseert en hoe beter je de taal spreekt, hoe logischer en leesbaarder het gedrag van je lokale medemens wordt, en hoe meer je ook omarmd en geaccepteerd zal worden ‘als een van hen’.

🤝 Acceptatiefase – Wanneer je je de lokale cultuur eigen hebt gemaakt of bent ‘geassimileerd’, dan begrijp je intuïtief het gedrag, de taal en ideeën van die cultuur. Je denkt en droomt bijvoorbeeld zelfs in de lokale taal, maar je zal nooit echt helemaal een local worden.

Welkom in de toekomst van werk?

🔮

Met de coronacrisis ondergaan we in een zekere zin ook een soort cultuurschok zonder dat we daarvoor op reis hoeven naar een ver en vreemd land. De cultuur waarmee we geconfronteerd worden komt echter vanuit onszelf opborrelen, ze bestaat uit latente verlangens, sluimerende sentimenten en onaangeroerd potentieel. De nieuwe werkcultuur die we hieronder pogen te duiden is dan ook nog in wording en verre van uitgekristalliseerd. De exotische en frustratiefases volgen elkaar dan ook niet netjes op, maar verlopen rommeliger en vaak parallel aan elkaar.

Met de eerste golf en eerste lockdown moesten we thuisblijven en thuiswerken voor zover dat kon. Voor sommigen betekende dit simpelweg dat hun werk stopte, anderen moesten de manier waarop ze werkten opnieuw uitvinden. Hoe dan ook, voor veel mensen was het een grote patroonbreuk die allerlei inzichten opleverde.

Exotische inzichten

🙇‍♂️ Deeper work — Wanneer je thuis werkt kan een collega je niet zomaar even aanschieten om een praatje te maken. Je had dan ook letterlijk meer tijd om je eigen werk te doen, en hier onafgebroken en geconcentreerd aan te werken. 

💃 Nieuwe vrijheid — Het ritme van de organisatie waarin je werkt is een stuk minder dicterend voor het ritme van je dag. Uiteraard zijn er nog videovergaderingen en contactmomenten, maar tussendoor kan je zelf verzinnen of je een wandeling maakt, wanneer je luncht en waar en hoe je je werk wilt doen.

🏡 Herwaardering van huiselijkheid — Wanneer werk en privé niet zo gescheiden zijn en er niet geforensd hoeft te worden, krijgen ouders opeens een stuk meer van het gezinsleven mee, en zijn kinderlozen opeens een stuk meer aangewezen op de huiselijke omgeving en buurt.

📱Ontdekking van digitale mogelijkheden — Om te kunnen blijven communiceren met collega’s of om producten en diensten toch te kunnen verkopen, moesten werknemers en ondernemers in snel tempo digitale communicatie en e-commerce platformen omarmen. In eerste instantie uit bittere noodzaak, maar nu zien velen ook de nieuwe kansen die dit biedt.

🌳 Rust en vertraging — Velen zullen zich nog de onwerkelijke ervaring van de eerste lockdown herinneren. De heldere luchten en lege straten, en de natuurlijke omgeving waarvan we ons meer gewaar werden. 

Frustrerende inzichten

👐 Huidhonger — Het belang van fysiek contact en lichamelijkheid werd door de afwezigheid ervan pijnlijk duidelijk. Het herinnerde ons eraan dat we een lichaam hebben en niet enkel en alleen ons brein zijn.

😟 Eenzaamheid — Wat veel mensen het meest misten van hun werk was niet het werk dat ze deden maar de collega’s met wie ze samenwerkten. Werk bleek opeens veel meer te zijn dan enkel een productieve bezigheid, het bleek vooral ook een sociale bezigheid te zijn.

🖥️ Schermmoeheid — Vergaderen via een scherm blijkt ontzettend vermoeiend, zeker wanneer de groep aanzienlijk is en je van de ene naar de andere schermbijeenkomst surft. Face-to-face omgangsvormen vertalen zich slecht naar het scherm, en dat is nog los van het feit dat vergaderen sowieso al geen ideale vorm is om zaken gedaan te krijgen.

🤯 Geen ruimte —Soms is thuiswerken helemaal geen goede oplossing omdat er thuis simpelweg niet altijd de ruimte of rust is om te kunnen werken.

🔥 Burnout — De pandemie leverde in sommige sectoren veel extra druk en stress op die tot een toename van het aantal burn-outs leidde.

🤷 Geen werk — Uiteraard zijn er ook gevallen waarin thuiswerken helemaal geen optie was, waar het werk simpelweg stopte, ontslag of zelfs faillissement volgde.

Deze patroonbreuk werd vorig jaar meteen opgepakt om nieuwe verhalen te vertellen over hoe we werken en waaraan we werken. Grote techbedrijven volgden elkaar in snel tempo op door te zeggen dat al hun werknemers nu en in de toekomst zelf mochten bepalen waar ze wilden werken. Huurcontracten werden opgezegd en kantoorverhuurders werden nerveus over wat dit voor de toekomst betekende. Politici in de VS en EU zagen de crisis als kans om grote stappen op het gebied van verduurzaming te zetten en hadden het al snel over build back better.

Het realiseren van deze dromen is weerbarstig gebleken, sommige techbedrijven krabbelen terug en vinden nu dat een groot deel van hun werknemers toch ook tijd op kantoor moet doorbrengen (FT). En nu de economie weer aantrekt en iedereen de eindeloze dans met corona zat aan het worden is, lijkt het build back better-narratief aan kracht in te boeten en willen velen simpelweg terug naar ‘normaal’.

The Great Resignation

🔀

Maar ondertussen lijkt er ook een grotere verschuiving plaats te vinden, een verschuiving die het afgelopen half jaar aan het licht is gekomen. In de VS hebben enorme hordes mensen die hun baan verloren namelijk besloten om geen nieuwe baan te zoeken. Daarnaast zijn er ook velen die hun baan opgezegd hebben omdat ze iets anders willen. Het fenomeen wordt The Great Resignation genoemd, en sinds afgelopen voorjaar zijn er in de VS zo’n twintig miljoen mensen gestopt met hun baan. In Nederland is een dergelijke trend (nog) niet zichtbaar, al laten vele onderzoeken van de afgelopen tijd zien dat er veel onvrede is, en dat veel mensen aan het nadenken zijn over een carrièreswitch (Werf&). Hier heeft bijvoorbeeld de horeca een enorm personeelstekort; vele werknemers die door de crisis hun baan verloren hebben besloten dat ze niet terug willen naar de horeca.

De belangrijkste reden waarom mensen met hun baan willen stoppen is dat ze zich ondergewaardeerd voelen. Zowel financieel als in de omgang met leidinggevenden en klanten voelen ze zich niet gezien. Deze miskenning geldt niet voor een bepaalde sector, maar is overal voelbaar. Van zorgmedewerkers tot restaurantbedienden, en van vrachtwagenchauffeurs tot kenniswerkers. Ze verlangen betere arbeidsvoorwaarden, meer vrijheid, meer inkomen, meer vrije tijd en meer menselijkheid. En wanneer ze geen perspectieven meer zien in hun huidige werk dan stoppen ze, zoals nu en masse in de VS gebeurt.

Wat gaan al deze opzeggers doen met hun leven? Hoewel het allemaal nog volop in beweging is, zijn er al wel een aantal interessante ontwikkelingen te zien.

Van werknemer naar ondernemer — In de afgelopen anderhalf jaar werden er in de VS nog nooit zo veel nieuwe ondernemingen geregistreerd, maar liefst zeven miljoen (NOS). Het is een ongekende toename, zulke cijfers zijn decennialang niet gezien in de VS. Ook is de diversiteit aan ondernemingen groot, maar een gemene deler lijkt te zijn dat het gebruik van digitale tools en platformen een cruciale rol speelt in hoe producten en diensten verkocht worden (NYTimes).

Van gevestigde economie naar opkomende economie— Zij die niet een bedrijf beginnen, zoeken vaak een nieuwe baan in een andere sector dan waar ze vandaan komen, en dan met name in opkomende nieuwe sectoren. Mensen willen bijvoorbeeld niet meer de hele dag binnen werken, maar meer buiten zijn; of ze willen niet meer in grote hiërarchische organisaties werken maar liever in kleinere bedrijven met een menselijkere schaal. (NOS)

Van centralisatie naar decentralisatie — Wanneer je vooral vanuit huis werkt, maar ook als je nieuwe bedrijfje vooral via het web opereert, hoef je misschien ook niet zo centraal (en duur) te wonen. In de VS is er dan ook een verschuiving gaande in waar mensen zich vestigen. Mensen zoeken meer ruimte, dichter bij de natuur en met lagere huishoudelijke uitgaven. Een verhuizing naar buitenwijken, naar een goedkopere provinciestad, of zelfs een afgelegen (vakantie)dorp is populairder geworden. Denk bijvoorbeeld aan het Zoom Town-fenomeen.

Meer lezen over The Great Resignation en over wat dit zegt over onze veranderende relatie met werk? Hier een aantal lees- en luistertips:

The Great Resignation Is Accelerating — A lasting effect of this pandemic will be a revolution in worker expectations. (The Atlantic)

‘The Great Resignation’ Misses the Point — The phrase has come to describe record levels of job turnover. But it overlooks the bigger story: a radical rethinking of our relationship to work. (Wired)

Why are so many Americans quitting their jobs? (NPR)

What we’re getting wrong about the ‘Great Resignation’ — More people are quitting their jobs, and it could shake the world of work forever. But are we making incorrect generalisations about the Great Resignation? (BBC)

🎧 ‘The Great Resignation’: Why millions of Americans are quitting their jobs (Spotify)

We zijn benieuwd of jullie de bovenstaande verschuivingen ook waarnemen in je eigen werk of om je heen, en wat de coronapandemie heeft gedaan met je kijk op werk. En we zijn uiteraard nieuwsgierig naar aanvullende observaties die het bovenstaande kunnen verrijken. Laat het ons vooral weten in onze vernieuwde comments-sectie.

De toekomst is van ons allemaal! Veel groeten, fijn weekend en tot volgende week.

Christiaan Fruneaux & Edwin Gardner