In deze nieuwsbrief: Wat kost (stoppen met) broeikasgas ☁️ hoe financieren we de transitie 💰 Wie is Delton Chen en hoe zou zijn carbon coin voorstel ons kunnen helpen de klimaatcrisis door te komen en de mens weer in balans met de planeet te brengen. 🌍

Beste allemaal,

Het was, of is, een rare zomer. Terwijl we op vakantie tot rust probeerden te komen na wederom een onwerkelijk coronajaar, vulde de nieuwsfeed zich met overstromingen, bosbranden en hitterecords. Toen kwam ook het nieuwe IPCC-rapport daar nog eens overheen met een overduidelijk signaal: er moet nú groots gehandeld worden om de catastrofale klimaatopwarming af te wenden.

Mede daarom willen we in deze editie van de Chrononauten op een fundamentele manier naar de relatie tussen de wereldeconomie en de klimaatcrisis kijken. En onderzoeken of er niet een permanentere hervorming van de economie mogelijk is waarmee de klimaatcrisis kan worden aangepakt, en de wereldeconomie binnen de grenzen van planeet gebracht kan worden. Wat betekent dat zowel macro-economen als klimaatwetenschappers het met elkaar eens moeten worden, en dat financiële instellingen er brood in zien. Een flinke opgave.

De hervorming die we willen onderzoeken is de mogelijke introductie van een door de centrale banken ondersteunde carbon coin. Maar voordat we verkennen wat deze nieuwe koolstofmunteenheid zou moeten gaan doen, is het goed om wat meer context te creëren om scherper te krijgen hoe deze carbon coin kan helpen de klimaatcrisis op te lossen en binnen de planetaire grenzen te blijven.

Wat kost (stoppen met) broeikasgas? 

 
Kostenpost 1 

De huidige schade

🌪

De prijs voor de uitstoot van broeikasgassen wordt vandaag door diegenen betaald die de consequenties ondervinden van de klimaatcrisis, luchtvervuiling en het biodiversiteitsverlies. Om het wat concreter te maken: De rekening wordt bijvoorbeeld betaald door de bewoners van Lytton, het Canadese dorp dat deze zomer compleet afbrandde en de bijna tweehonderd mensen die de hittegolf in het noordwesten van de VS niet overleefden. Vaak waren ze kwetsbaar, alleen thuis en hadden ze geen airconditioning.

Naast dit soort drama’s heeft de verbranding van fossiele brandstoffen nog een sluipender maar veel directere prijs die constant betaalt wordt: de luchtvervuiling die direct onze gezondheid aantast. Wetenschappers berekenden dat 65% van de oversterfte door luchtvervuiling wordt veroorzaakt door de verbranding van fossiele brandstoffen. Wat neerkomt op een wereldwijde oversterfte van zo’n 3,6 miljoen mensen per jaar.

Menselijk leed en natuurvernietiging zijn moeilijk uit te drukken in financiële termen. Echter, steeds extremer weer leidt ook onmiskenbaar tot steeds meer kapitaalvernietiging. Verzekeraars moeten steeds meer uitkeren om de oplopende kosten van klimaatrampen en extreem weer te vergoeden. Zo kende 02020 50 weerrampen die 1 miljard dollar of meer schade veroorzaakten (een record). Opgeteld kwam de economische schade van weerrampen in 02020 op zo’n 258 miljard dollar uit.

Verzekeraars zien het extreme weer en de klimaatschade die ze moeten vergoeden dus steeds verder oplopen. Binnen de verzekeringsindustrie beginnen ze zich dan ook ongerust te maken over de vraag of op een zeker punt bepaalde zaken, met name vastgoed in risicogebieden, onbetaalbaar en onverzekerbaar worden.

Als je aan alle negatieve externaliteiten van fossiel een prijskaartje zou hangen, dus inclusief mensenlevens, dan subsidiëren we fossiele brandstoffen wereldwijd effectief met zo’n 6,5% van het wereldwijde GDP, wat vandaag zou neerkomen op zo’n 5,5 biljoen dollar (ruim 3,5 keer het GDP van de hele EU). Bizar grote cijfers zoals deze zijn vaak abstract, hoewel het nieuws ons de laatste tijd steeds beter laat zien hoe klimaatschade eruitziet.

Deze schade is echter niet de enige kostenpost.

Kostenpost 2

Investeringen in duurzame energie-infrastructuur

⚡

De hele wereld is momenteel nog grotendeels afhankelijk van fossiele hulpbronnen voor energie en materialen. En deze fossiele infrastructuur, zeker die voor brandstoffen, moet zo snel mogelijk vervangen worden door een duurzame infrastructuur. Deze uitdaging is enorm. Kolencentrales moeten windboerderijen worden, we moeten van het gas af, en de wereldwijde auto’s moeten elektrisch worden. Het Internationale Energieagentschap (IEA) kwam afgelopen voorjaar met een roadmap die becijferde dat we tot en met 02030 zo’n 5 biljoen dollar per jaar moeten investeren om in 02050 netto nul broeikasgasuitstoot te kunnen halen.

Kostenposten 3, 4, 5

Adaptatie, koolstofverwijdering, stranded assets

📈

Behalve de kosten voor de transitie, zal er ook geïnvesteerd moeten worden in klimaatadaptatie en zullen we naar alle waarschijnlijkheid ook enorme hoeveelheden koolstof uit de atmosfeer moeten verwijderen, en moeten zorgen dat een groot deel van de reeds ontdekte fossiele energievoorraad in de grond blijft.

Hoe gaan we hiervoor betalen?

Hoe financieren we de transitie? 

Financieringsstrategie 1

De vervuiler betaalt

🏭

Stel dat we CO2 stevig belasten, bijvoorbeeld met 100 euro per ton, en we niet sjoemelen met allerlei vrijstellingen en gratis emissierechten voor zware industrie en energiecentrales. Dan wordt alles wat significant broeikas uitstoot een stuk duurder. Een vliegretourtje naar Barcelona wordt dan zo’n 50 euro duurder, je jaarlijkse benzinerekening (bij 11.000km/j) wordt dan met zo’n 180 euro opgehoogd en voor een kilo Nederlands rundvlees reken je dan bij kassa 2,40 euro meer af. Dit is een goede prikkel om de consumptie van deze goederen en diensten te minderen, maar het betekent ook dat het leven over de hele linie duurder zal worden, want aan elk product is vroeg of laat wel CO2-uitstoot verbonden. Voor luxe goederen is het niet zo bezwaarlijk, maar in het boodschappenmandje tellen alle beetjes mee, wat ervoor zal zorgen dat vooral degenen met een kleine beurs relatief het zwaarst getroffen zullen worden.

Waar dit toe kan lijden zagen we destijds in Frankrijk. De verhoging van de accijns op brandstoffen om de transitie te financieren was aanleidingen voor de opkomst van de gelehesjesbeweging. Straten werden geblokkeerd, er waren protestmarsen en rellen in de hoofdstad en uiteindelijk werd de accijnsverhoging door Macron teruggedraaid. Een van de veelgehoorde argumenten van de demonstranten was ‘Waarom zou de burger hiervoor moeten opdraaien? Laat de industrie hiervoor betalen!’ Dit laat de Catch-22 zien waarin we, met name in de welvarende wereld, terecht zijn gekomen met betrekking tot wie de kosten voor de klimaatcrisis zou moeten dragen. De wrange conclusie is: wij zijn met z’n allen zijn de vervuilers.

Los hiervan zijn er nog internationale concurrentieposities van nationale economieën die schade oplopen zo lang een CO2-prijs niet wereldwijd geldt. Dat is een van de redenen waarom nationale overheden hun eigen grote uitstoters nu een hand boven het hoofd houden. De EU probeert dit nu op te lossen door een CO2-emissiehandelsysteem aan te trekken, en over EU-import een CO2-grenstaks te heffen zodat er binnen de EU in elk geval een gelijk speelveld ontstaat.

Kortom, aan ideeën om CO2 te belasten geen gebrek, waar het telkens op stuk loopt is de uitvoering.

Intermezzo

Why are there no carrots?

🥕

Dit is een goed moment om je even voor te stellen aan Delton Chen.

Chen werkte lang als civiel ingenieur en geo-hydroloog in de mijnbouw-, geothermie- en grondwatersector, maar wist dat hij daar niet op z’n plek was, en dat zijn werk niet bijdroeg aan een oplossing voor de klimaatopwarming. Toen hij in 02013 op een congres Al Gore zag spreken gooide hij het roer om, hij sloot zich als activist en spreker aan bij Gore’s Climate Reality Project. Maar als snel vond Chen enkel vertellen over het probleem niet genoeg en ging hij werken aan oplossingen waarbij hij zijn doorlopende interesse voor economie inzette.

De vraag waar hij zich op focuste was: Waarom beloont het financiële systeem gedrag dat het klimaat opwarmt? Markttechnisch gezien heb je twee soorten prikkels die aanzetten tot handelen: carrots (beloningen) en sticks (kosten). ‘De vervuiler betaalt’ is uiteraard een stick, en daarvan zijn vele voorbeelden zoals hierboven genoemd. Maar waar zijn de carrots die ons aanzetten tot het gedrag dat helpt bij het opruimen van broeikasgassen?

Chen werkte vier jaar lang aan een oplossing hiervoor en inmiddels is zijn paper al meer dan 12.000 keer gedownload. Waarvan op z’n minst een keer door sciencefictionschrijver Kim Stanley Robinson die rond Chens voorstel voor een carbon coin en het institutionele raamwerk dat ervoor nodig is het boek The Ministry for The Future bouwde.

NB: Nu zijn er natuurlijk wel wat carrots in gebruik, zoals subsidies op zonnepanelen of belastingvoordelen voor elektrische auto’s, maar dit zijn vaak subsidies die op een gegeven moment weer ophouden als de pot leeg is. Het zijn geen structurele spelregels die helpen om een markt te creëren waar degenen die de broeikasgassen willen opruimen beloond worden.

Financieringstrategie 2

De schoonmaker wordt beloond

🧹

Delton Chen stelt voor dat we wereldwijd een nieuw soort geld in het leven roepen om de duurzaamheidstransitie mee te financieren. Niet het soort geld waar je direct in de supermarkt iets mee kan kopen of je belasting mee kan betalen (fiatgeld), maar meer een munteenheid zoals Bitcoin. Geld dat digitaal en verhandelbaar is en een wisselkoers heeft met lokale munteenheden.

De belofte van Chens carbon coin is dat het een krachtig macro-economisch instrument kan zijn om de hoeveelheid broeikasgassen in de atmosfeer te verminderen.

De carbon coin representeert namelijk het volgende:

1 carbon coin = 1 ton CO2 die voor een periode van 100 jaar uit de atmosfeer gehouden of verwijderd wordt. Daarnaast zijn carbon coins in te wisselen voor dollars of euro’s en vice versa.

Het idee is dat bedrijven wereldwijd deze carbon coins kunnen verdienen met projecten die voorkomen dat koolstof uitgestoten wordt of als koolstof uit de atmosfeer verwijderd wordt. Chen formuleerde de volgende drie regels waaraan projecten moeten voldoen om in aanmerking te komen:

🌞 Door schonere energie te produceren door bijvoorbeeld windmolens en zonnepanelen te bouwen. Alles wat de koolstofintensiteit per energie-eenheid verlaagt komt in aanmerking. Voor de nerds, hier de rekenmethode die hierachter schuilt.

🥦 Door schonere zaken te doen door bijvoorbeeld schonere energie in te kopen, de kantine veganistisch te maken en het aantal vliegreizen in te perken. Alles wat de koolstofintensiteit per omzeteenheid verlaagt komt in aanmerking. Overigens zouden huishoudens die zich coöperatief weten te organiseren hier ook in aanmerking voor komen.

🌱 Door koolstofverwijdering uit de atmosfeer door natuurontwikkeling, landbouw of technische oplossingen. Hierbij wordt direct de hoeveelheid vastgelegde koolstof beloond.

Om een idee te krijgen over hoe dit zou kunnen werken twee rekenvoorbeeldjes: een oliereus en een bosbouwer.

🛢️ Stel dat je Saudi-Arabië moet zien te overtuigen om in plaats van olie uit de grond te halen, olie van CO2 etende algen te maken. Vandaag is hun fossiele olie-industrie goed is voor 50% van hun BNP en hun olievoorraad heeft een waarde van ongeveer 18,2 biljoen dollar. Stoppen met oliepompen zou voor hen een enorme kapitaalvernietiging en sociale ontwrichting betekenen. Er is waarschijnlijk geen land of bedrijf ter wereld dat vrijwillig afstand zal doen van hun fossiele hulpbronnen. Maar misschien wel als een vat olie in de grond houden evenveel of meer oplevert.

Laten we bijvoorbeeld eens kijken naar een grote olieproducent in Saoedi-Arabië. Door olie uit algen te produceren kan de producent carbon coins verdienen volgens een formule die rekening houdt met hoe snel we de energievoorziening koolstofarm moeten maken. Elk energieproduct zal een unieke formule hebben, omdat elk energieproduct zijn eigen unieke technologische uitdagingen kent. De hoeveelheid carbon coins die zal worden aangeboden voor algenolie zal worden gekalibreerd om de doelstellingen van het klimaatakkoord van Parijs te halen. Op deze manier heeft Saoedi-Arabië nu een aantrekkelijk alternatief voor de productie van fossiele olie die bijdraagt aan het klimaatprobleem.

🌳 Stel je hebt 10 hectare verwaarloosde grond en ontwikkelt dit tot een rijk en biodivers bos over een periode van 100 jaar. Gemiddeld legt je project 100 ton CO2 per jaar vast. Dan krijg je 100 carbon coins per jaar, met een wisselkoers van 100 dollar per carbon coin toch zo’n 10.000 per jaar.

Bovenstaande zaken zijn natuurlijk precies de soort dingen die we moeten gaan doen. En ook al voelt het belonen van de oliereus misschien gek, ze zullen moeten garanderen dat de olie in de grond blijft en niet toch stiekem door anderen verkocht zal worden.

Het voordeel van het carbon-coin-voorstel is dat de oliereus beloond kan worden voor schoner worden en de bosbouwer voor CO2-verwijdering, zonder dat het overheden, bedrijven en burgers iets kost. Dit komt door de manier waarop de carbon coin gecreëerd wordt.

Hoe wordt een carbon coin gecreëerd?

🏛️

Chen stelt voor een internationaal IMF-achtig instituut op te richten: de Carbon Exchange Authority (CEA) die de creatie van deze digitale munt reguleert. Laten we het voorbeeld van de bosbouwer nemen om meer inzicht te krijgen in hoe de munt gecreëerd wordt.

Stap 1 ✍️ Hij spreekt af bij een lokale uitvoeringsinstantie waar hij een contract ondertekent met daarin alle regels en details over de dienst die zijn bedrijf gaat leveren: jaarlijkse vastlegging van 100 ton CO2 in zijn bos voor de duur van eeuw. Het is een uitgebreid document met clausules, uitzonderingen, aansprakelijkheden etc.

Stap 2 🔍 Zoals afgesproken wordt onze bosbouwer periodiek gecontroleerd of hij zich aan zijn afspraken houdt. De carbon coin zal dan ook tot veel nieuwe controleurs- en auditing-banen leiden, en tot nieuwe bureaucratie van de duurzaamheidstransitie. Deze controleurs kunnen overigens ook uitbetaald worden in carbon coins.

Stap 3 💰 De bosbouwer wordt uitbetaald in carbon coins zoals afgesproken in zijn contract.

Hierboven staan de basale principes van de carbon coin. Maar er is meer aan de hand. Al die nieuwe carbon coins doen samen namelijk een markt ontstaan die parallel naast de wereldmarkt bestaat. Een markt die ons niet alleen kan helpen de transitie te financieren, maar ons ook in staat stelt om de wereldeconomie op structurelere wijze binnen de planetaire grenzen te brengen.

Wat betekend dit voor de wereldeconomie?

🌍

Eindeloze groei op een eindige planeet is niet mogelijk. Sinds het Limits to Growth-rapport van de Club van Rome weten we dit al en zijn er allerlei economische theorieën die dit probleem adresseren en proberen op te lossen. Om er maar een paar te noemen:

De circulaire economie ♻️ Het idee dat we zoveel mogelijk kringlopen moeten sluiten en zo efficiënt mogelijk maken waardoor de economie minder hulpbronnen nodig heeft en minder afval produceert.

De-growth 📉 Wat neerkomt op consuminderen en het krimpen van de economie totdat die weer binnen de planetaire grenzen valt.

De steady-state economy ⚖️ De wereldeconomie op zo’n manier beheren dat die binnen de planetaire grenzen blijft.

Belangrijke bijdrage van deze biofysische modellen is dat ze er allemaal van uitgaan dat de economie onderdeel is van de stofwisseling van onze levende planeet. En dat bepaalde verstoringen van die stofwisseling grote risico’s met zich meebrengen zoals catastrofale klimaatverandering en biodiversiteitsverlies. Chen beweert dat zijn voorstel onze kansen zal maximaliseren om de wereldeconomie binnen de grenzen van het draagvermogen van de aarde te houden. Het economische model dat dit oplevert heeft Chen de Living Systems Economy gedoopt.

Living Systems Economy

🌱

Als we ecologisch naar de stofwisseling kijken dan is er een deel van de complexe organismen (dieren en schimmels) en de mitochondriën in planten die CO2 als ‘afval’ van de verbranding (oxidatie) van voedingstoffen (suikers) uitademt (links), terwijl de chloroplast in planten (rechts) via fotosynthese CO2 uit de atmosfeer haalt en omzet naar suikers waar dieren en schimmels van leven en waarmee het gehele voedselweb ondersteund wordt. 

Als we economisch naar de koolstofcyclus kijken verbrandt de wereldmarkt (die draait op dollars, euro’s en yen’s) fossiele brandstoffen waarbij CO2 in de atmosfeer komt. De nieuwe markt voor koolstof (die draait op carbon coins) moet ervoor zorgen dat CO2 weer aan de atmosfeer onttrokken wordt.

Het idee is dat de wisselkoers tussen de carbon coin en de andere munten de CO2-balans in de atmosfeer reguleert. Met andere woorden, de wisselkoers is eigenlijk een soort monetaire thermostaat waaraan de centrale banken kunnen draaien. Bijvoorbeeld door massaal carbon coins op te kopen waardoor die duurder worden. Vervolgens wordt het aantrekkelijk projecten te gaan doen waar je carbon coins mee kan verdienen. Hierdoor stroomt er arbeid, kaptitaal en geld vloeit naar de koolstofmarkt, wordt er CO2 uit de atmosfeer verwijderd en gaat de wereldwijde temperatuur een paar puntjes omlaag.

Tot slot

Zijn de centrale banken te porren voor iets dergelijks?

🤔

De klimaatcrisis komt steeds scherper op het netvlies van centrale banken als een groot systemisch risico waar ze beter greep op willen hebben. Waar centrale banken over het algemeen extreem terughoudend zijn in hun bemoeienis, meestal gaat niet veel verder de stabiliteit van de economie bewaken, is de klimaatcrisis en de duurzaamheidstransitie steeds nadrukkelijker onderdeel van het beleid aan het worden. Zo verbindt de Bank of England sinds kort klimaatcriteria aan het soort assets dat ze bereidt zijn op te kopen. En zoeken zo’n 83 centrale banken in het Network for Greening the Financial System actief naar oplossingen om de financiële sector te vergroenen. Met andere woorden, de geesten staan open, ook in het hart van het financiële systeem.

Dat was ’m voor deze keer! Als altijd zijn we nieuwsgierig naar jullie gedachten.

Fijn weekend en tot volgende week,
🥕

Edwin Gardner & Christiaan Fruneaux

PS: Als je dieper in Delton Chen’s voorstel wil duiken dan kan je op zijn website veel uitleg vinden. Ook legt hij het in deze videopresentatie (20min) duidelijk uit. Veel van wat we hierboven heb verteld is gebaseerd op deze bronnen.