De toekomst verbeelden met speculatieve fictie

Plus: Religieuze retoriek in het AI-debat

Hoi!

Deze week lees je enkele korte notities; over hoe speculatieve fictie kan helpen bij alternatieve toekomstvoorspellingen en over de religieuze retoriek die het AI-debat in z’n greep heeft.

Heb je daarna nog niet genoeg speculatieve prikkels gehad? Voor de liefhebber hebben we een aantal tips op een rij gezet met meer luister,- kijk- doe,- en leesvoer.

Deze editie in het kort:

🔮 Deze science fiction uit 01965 voorzag ChatGPT

🙏 Religieuze retoriek in het AI-debat

🏡 Maak Plaats (met wandelcollege van Edwin)

✨ Speculatieve prikkels

📚 Extra kijk- en leesvoer

🔮 Deze science fiction uit 01965 voorzag ChatGPT

Voor ons is speculatieve fictie niet louter vermaak. In dit stuk van The New Yorker legt Rivka Galchen uit hoe sciencefiction de mogelijkheid biedt tot het onderzoeken van toekomstscenario’s. Galchen vertelt over de Poolse Stanisław Lem die in 01964 een essayserie schreef over de ethische en filosofische uitdagingen van toekomstige technologieën. Lem onderzoekt de toekomst aan de hand van verschillende machines, die soms zelfs de intelligentie van de makers overtreffen. 

In 01965 schrijft Lem The First Sally (A) or Trurl's Electronic Bard, een verhaal uit de verzameling The Cyberiad. Hoofdpersoon Trurl bouwt een machine die poëzie kan schrijven. Het apparaat kan de schrijfstijl van elke dichter imiteren met een uitkomst die beter is dan die van de dichters, alsof Lem zestig jaar geleden al een voorgevoel had over ChatGPT. In het verhaal komen dichters op verschillende manieren in opstand, waarna Trurl besluit de machine te vernietigen. De machine weet zichzelf te redden door een hartstochtelijk pleidooi te geven dat zijn maker in tranen laat uitbarsten. Een verhaal dat opvallende parallellen vindt met de manier waarop wij nu aan het ontdekken zijn hoe we met AI moeten omgaan.

In The New Yorker legt Galchen uit dat Lem in andere stukken, zoals Chance and Order en Summa Technologiae, benadrukt dat de mensheid bij het nadenken over de toekomst vaak over de verkeerde vragen nadenkt. De vraagstelling is vaak een verlengde van de geschiedenis, die juist wordt gekenmerkt door het momentum van technologische verandering. Daarom moet er volgens hem nagedacht worden over een alternatieve geschiedenis om te kijken naar de toekomst.

🙏 Religieuze retoriek in het AI-debat

Ook nu speelt het verleden (logischerwijs) een grote rol als we naar de toekomst kijken. Zo lijkt de discussie over AI doordrenkt van religieuze retoriek. Thomas Moynihan legt in Noema Magazine uit dat er in het AI-debat twee kampen zijn, de ‘Boomers’ en de ‘Doomers’. Het eerste kamp wil AI versnellen en het tweede wil het op veilig spelen. Het debat wordt vergeleken met een religieus schisma. Vanuit beide kampen is er een bijna godsdienstige aanhang, terwijl het niks met het bovennatuurlijke te maken heeft.

Vergelijkbaar met veel religies wordt er bij AI een komende climax verwacht, een mogelijk dreigende historische drempel waarbij alle dingen die herkenbaar menselijk zijn kunnen verdwijnen. Vergelijkbaar met een soort spirituele perfectie, zoals het nirvana. De Boomers, die AI willen versnellen, verwelkomen dit idee. Maar de Doomers proberen dit lot af te wenden uit angst voor de creatie van krachtige AI-systemen die niet op één lijn liggen met menselijke belangen en waarden.

Volgens de auteur moeten we er niet van uitgaan dat een uitkomst voorbestemd, dreigend of zelfs haalbaar is (zoals bij religie). Als we daar wel van uitgaan kan het belangrijke beslissingen overweldigend maken en onbezonnenheid aanmoedigen rondom existentiële vragen en risico's. Maar de toekomst voorstellen, los van de denkgroeven die onze geschiedenis en theologie heeft gevormd is volgens Moynihan wel enorm lastig.

Nog niet geabonneerd op deze nieuwsbrief? Hier kan je je inschrijven.

🏡 Maak Plaats (met wandelcollege van Edwin)

Op zondag 7 april wordt in Amsterdam op het Zeeburgereiland gezocht naar een radicaal alternatief en hoopvol antwoord voor het Antropoceen. In het concept Symbioceen staat de volgende vraag centraal: Hoe kunnen we uit onze menselijke arrogantie ten opzichte van de natuur stappen? In Maak Plaats wordt er uitgezocht wat het Symbioceen in Amsterdam betekent.

Als onderdeel van het programma zal Edwin een wandelcollege geven over Amsterdam in het Lange Nu. Daarnaast zijn er wandelcolleges van architect Donagh Horgan en socioloog Ruben Jacobs. Workshops van het Baaibuurt Collectief, choreograaf Floor van Leeuwen, bioloog Arita Baaijens, kunstenaar en activist Chihiro Geuzebroek en stadsantropoloog Philippa Collin. En tot slot de theatervoorstelling Herinner Ons van Gouden Haas, op een speciale locatie.

Het programma is voor makers, onderzoekers, betrokken burgers, natuurliefhebbers, placemakers, onderzoekers, beleidsmedewerkers, stedenbouwkundigen, kunststudenten, ecologen, docenten, activisten, ondernemers, filosofen en voor jou, mocht je je aangesproken voelen.

Koop hier je ticket voor 7 april.

✨ Speculatieve prikkels

• Dune & fictief geconstrueerde talen

Voor het tweede deel van de sci-fi film Dune is een fictieve taal bedacht, iets wat steeds meer de norm wordt in Hollywood. Films met grote budgetten zetten een fictieve taal steeds vaker in om de geloofwaardigheid en authenticiteit van een film te versterken. In The New Yorker lees je meer over de opkomst van fictieve talen, en Dune: Part Two kijk je bij je lokale bioscoop of filmhuis ;).

• Afrofuturism shorts  

Op 16 (vandaag) en 26 maart is er een afrofuturism shorts programma bij Studio/K. Op 26 maart is er ook een nagesprek met schrijver en recensent Vamba Sherif. Tickets zijn hier te koop.

• Sprouts Film Festival

Van 7 tot 12 mei vindt (ook bij Studio/K) de derde editie van Sprouts Film Festival plaats. Door middel van ecologische fictie wil het festival de ecologische- en klimaatcrisis adresseren op het filmdoek en op zoek gaan naar een harmonieuze samenleving. Hou hun Instagram in de gaten voor het programma.

• So Fi Zine

In deze sympathieke zine over sociologische fictie vind je korte verhalen, gedichten en visuele kunst. Je kan de zine online lezen of zelf uitprinten.

• Cursus: de diepere lagen van speculatieve film

Film-, media- en cultuurwetenschapper Dan Hassler-Forest geeft een zesdelige cursus om de diepere lagen in (speculatieve) film te duiden. ‘In een reeks interactieve colleges, rijkelijk geïllustreerd met prachtige filmfragmenten, laat hij zien hoe elke film niet alleen een verhaal vertelt, maar ook een wereldbeeld uitdraagt. Hij laat zien hoe ideologie altijd op de achtergrond aanwezig is, en juist het beste werkt wanneer we ons daar niet bewust van zijn.’ De cursus is bij Eye te volgen.

📚 Extra kijk- en leesvoer

• In 2017 ontdekten sterrenkundigen voor het eerst een interstellair object in ons zonnestelsel. Het object staat bekend als Oumuamua. Hier zie je een lezing over wat de interstellaire bezoeker Oumuamua mogelijk geweest kan zijn.

• Vorige week schreven we over dat we niet precies weten hoe Large Language Models (de taalmodellen waar bijvoorbeeld ChatGPT op draait) precies leren. Dit onderzoek concludeert echter dat die onzekerheid te maken heeft met hoe prestaties van LLM’s worden gemeten. In dit artikel lees je er meer over.

Een fijn weekend!

🍀 Edwin, Christiaan & Jaël