↑ coverbeeld: Uit de film Planktonium (02021) van Jan van IJken.
👋 Hoi, Ed & Chris hier. In de Atlas van het Lange Nu duiden we onze snel veranderende wereld. We doen dit met de historisch-futuristische bril van de langetermijndenker en de gereedschapskist van de speculatieve maker. Het hier en nu is een moment dat eeuwen beslaat.
Onderzoeksnotities
🗒
De Oceaan als Blinde Vlek
Nadenken over het Lange Nu waarin we leven kan soms een uitdagende, confronterende of zelfs beangstigende oefening zijn. Zeker in de tijden waarin we nu leven, en zeker wanneer we ons moeten verhouden tot de klimaatcrisis, de toestand van de biosfeer en de toekomst van onze levende planeet.
De bovenstaande problemen echt doordenken en begrijpen is ontzettend lastig, een planeet is immers een zeer complex en dynamisch systeem. Waar we echter vaak overheen kijken is de fundamentele rol van de blauwe wildernis, de oceaan. Een blinde vlek ter grootte van 70% van onze planeet, en een omissie die de basis van het planetaire ecosysteem buiten beschouwing laat. We kwamen hier achter toen we de paper Climate regulating ocean plants and animals are being destroyed by toxic chemicals and plastics, accelerating our path towards ocean pH 7.95 in 25 years which will devastate humanity (PDF) van het Global Oceanic Environmental Survey (GOES) project lazen. De auteurs, Howard Dryden en Diane Duncan en Caroline Duncan, verzamelden en vergeleken uiteenlopende onderzoeken over de staat van de oceaan en keken naar hoe de oceaan zich de komende eeuw verder zou kunnen ontwikkelen. Zelf zijn ze gespecialiseerd in marine biologie, waterzuivering en gesloten aquatische life support systems. Daarnaast deden ze ook zelf onderzoek op de Equatoriale Atlantische Oceaan waar ze zich rot schrokken over hoe slecht het gaat met de basis van de planetaire voedselketen: plankton.
In hun analyse stellen ze dat de oceaan een enorme rol speelt in de planetaire biosfeer en daarmee het klimaat, maar dat deze rol wordt ondermijnd door het uit- en afsterven van het leven in de oceaan. Dit proces herleiden zij tot de chemische revolutie rond 01950, toen plastics, chemicaliën en allerlei andere goedkope kunststoffen onderdeel werden van onze leefomgeving, producten en voeding. De introductie van deze toxische stoffen heeft een vicieuze cirkel teweeggebracht met catastrofale gevolgen, die alle pogingen om CO2-emissies te reduceren en naar nul te brengen teniet zou kunnen doen.
Wat volgt is een kleine samenvatting van de belangrijkste punten uit het stuk van GOES. Het is geen vrolijk verhaal en nogal alarmistisch, maar door dit doomscenario te doordenken wordt wel duidelijk welke rol de oceaan, en met name plankton kan spelen. Zowel ten goede, als ten kwade.
Laten we beginnen met wat er nu misgaat.
🤮 Bijna alle toxische stoffen die we gebruiken komen uiteindelijk in de oceaan
Denk aan microplastics, fijnstof, PFAS (onafbreekbaar), cosmetica, pesticiden en medicijnen die via rivieren, riolering en industrieel afvalwater afvloeien. Het GOES-rapport meldt dat maar liefst 80% van ’s werelds afvalwater onbehandeld de wereldzeeën in gaat!
🧽 Microplastics zijn chemicaliënsponsjes
Veel giftige chemicaliën gedragen zich olieachtig en kleven vast aan microplastics. Die microplastics worden zo kleine gifbommetjes die vervolgens geconsumeerd worden door plankton. Via het plankton werken ze zich omhoog in de voedselketen en komen ze uiteindelijk ook op ons bord en in ons lichaam terecht. De basis waarop de chemische en afvalstoffenregelgeving is gebaseerd – ‘the solution to pollution is dilution’ – werkt dus niet, want dat gaat er namelijk van uit dat stoffen verdunnen in grote waterlichamen en niet dat ze zich aan andere stoffen gaan hechten waardoor er weer veel hogere concentraties ontstaan.
🎣 Minder zeeleven = Meer verzuring = Nog minder zeeleven
Sinds 01950 zijn we 50% van het zeeleven kwijtgeraakt. Deze afsterving zet een vicieuze cirkel in gang: hoe minder fytoplankton er is, hoe minder CO2 er uit de atmosfeer wordt opgenomen. Wanneer deze CO2 door het oceaanwater wordt opgenomen en niet door fytoplankton, verandert het in koolzuur (je weet wel, de prik in je frisdrank). Dit maakt de oceaan zuurder (de pH-waarde zakte de afgelopen 70 jaar van 8.2 naar 8.05). Door deze zuurdere oceaan wordt het steeds moeilijker voor plankton en schelp-, schaal- en koraaldieren om te overleven. De afstervende koraalriffen zijn hierbij een teken aan de wand. Uiteindelijk slaat deze cyclus de bodem uit het huidige marine-ecosysteem van onze oceanen en daarmee uit het ecosysteem van de planeet.
🦠 Een giftige biosfeer krijgt meer ruimte
Wanneer deze cyclus niet wordt doorbroken, is het eindpunt een waar doemscenario. De oceaan neemt steeds minder CO2 op, waardoor de klimaatopwarming versnelt. Het zuurstofgehalte in de atmosfeer, dat nu al gestaag daalt, daalt zo nog verder en sneller. En we zullen naast een toxische oceaan ook mogelijk naar een toxische atmosfeer bewegen, omdat bacteriën en zogenaamde dinoflagellaten dominanter zullen worden. En deze laatste soort stoot stoffen uit in de atmosfeer die voor de mens giftig zijn.
Het hierboven geschetste doemscenario valt terug te lezen in de (zeer leesbare) paper, en is samen te vatten in de onderstaande grafiek.
Los van hoe snel het zal gaan (de grafiek is gebaseerd op het RCP 8.5 klimaatscenario, dat inmiddels als een vrij extreem en onwaarschijnlijk scenario wordt gezien), ligt de crux vooral in het feit dat het verminderen van de uitstoot en het afvloeien van giftige stoffen en microplastics nu nog niet als een topprioriteit wordt gezien in het klimaatvraagstuk. Beleidsmakers en beslissers leiden aan een zekere CO2-emissie-tunnelvisie, terwijl het om iets veel fundamentelers gaat, namelijk de biosfeer. Het klimaat en onze zuurstofhoudende atmosfeer worden immers in stand gehouden door planetaire ecosystemen, en de oceanen spelen hierin de allergrootste rol, met als sterspeler: plankton. Plankton staat namelijk aan de basis van een oplossing die sneller en op grotere schaal kan werken dan we op land zouden kunnen realiseren.
De Oceaan als Klimaatmaker
☁️
Veel mensen denken dat de Amazone ‘de longen van onze aarde’ zijn en dat miljoenen bomen planten dé manier is om koolstof weer uit de atmosfeer te trekken en vast te leggen. Dit is een mythe. De helft van de zuurstof die wij inademen wordt namelijk geproduceerd door fotosynthese van fytoplankton. Dit zeeleven absorbeert ook nog eens 60 tot 90% van alle CO2, omdat het via het voedselweb van de oceaan uiteindelijk naar de zeebodem zakt. Echter, sinds 01950 zijn we zo’n 50% van dit CO2-absorberende vermogen verloren door verlies aan zeeleven. Maar dit vermogen kan teruggebracht worden, en veel sneller dan met het vergroten van de biomassa op het land. De verdubbeling van de biomassa van landplanten en dieren is absoluut belangrijk, maar zou zo’n 60 jaar duren. In de oceanen is het meeste zeeleven echter 1mm of kleiner, en veel van deze zeeplanten en -dieren verdubbelen hun massa in enkele uren of dagen. De regeneratie en het herstel van marine- en andere natte ecosystemen, zoals moerassen en mangroves, levert dus snel veel op omdat ze snel groeien en omdat ze stervende biomassa (en dus koolstof) af laten zinken in plaats van terug de atmosfeer insturen door rottingsprocessen (zoals de herfstbladeren nu).
Het team van GOES stelt zelfs dat wanneer we niet de helft van het zeeleven zouden zijn verloren in de afgelopen 70 jaar, we vandaag de dag geen klimaatverandering zouden hebben. Met andere woorden, mochten we deze trend kunnen keren en wereldwijd marine-ecosystemen kunnen regenereren, dan vergroten de kansen op het afwenden van catastrofale klimaatverandering aanzienlijk.
Dus wat staat ons als samenleving te doen?
We moeten naar een algeheel einde aan alle vormen van vervuiling. Alles wat giftig en schadelijk is mag in geen enkele oplossing ons leefmilieu meer binnenkomen, want uiteindelijk concentreert het zich in microplastics. De blauwe aders van onze landschappen moeten schoon, helder en drinkbaar worden. Alles komt immers uiteindelijk in de zee terecht. Nu klinkt dit natuurlijk super logisch, maar dilution as solution to pollution is nog steeds de dominante denkwijze bij gif- en afvalstoffen. Wetten en regels rond schadelijke stoffen gaan allemaal uit van drempelwaarden. Dat moet anders, de uitstoot en afvoer van schadelijke stoffen moet naar nul. Wanneer we dat gaan doen, in combinatie met bescherming en regeneratie, dan wordt de natuur een metgezel in de strijd tegen het klimaat.
Wat zou dat betekenen?
💩 Waterzuivering — Het bekent dat onze riolering en afvalwatersystemen zo snel mogelijk moeten stoppen met slecht en onbehandeld water in rivieren en zeeën te lozen. Uiteindelijk moeten al deze systemen water van drinkkwaliteit gaan afleveren en reststoffen op een andere manier verwerken zodat onze medicijnen en andere schadelijke stoffen niet in de leefomgeving terechtkomen. Zo wordt nu veel rioolslib als een soort bemesting op het land gebruikt, hiervan biochar maken zou al een verbetering zijn.
🧹 Van vervuilers naar schoonmaker — Het betekent dat alles wat er uit een fabriek, een boerderij of ander bedrijf komt schoon en gezond moet zijn. Van het product en de dienst dat het verkoopt, alsook de lucht, het water en andere stoffen. Idealiter creëert het zelfs leven en voedt het de lokale biodiversiteit. Het betekent dus ook dat we van alle schadelijke pesticiden en herbiciden af moeten. Deze komen immers in ons eten, in de bodem en in het water terecht. Dat betekent dat er voor ons voedsel twee opties zijn: natuur inclusief en regeneratief, of ontkoppeld van de biosfeer met micro-organismen voedsel kweken, van kweekvlees tot eiwitten uit zonne-energie. Zie ook ons toekomstscenario: 🦠 De Grote Omdraaiing.
🧸 Materialentransitie — Het betekent dat alle materialen, van teddybeer tot autoband, geen microplastics of gifstoffen het milieu en ons lichaam meer inbrengen. Materialen moeten gebaseerd worden op de principes van groene chemie, en er moet een verschuiving plaatsvinden van petrochemische producten naar biochemische producten die biologisch afbreekbaar zijn. Het bekent ook dat alle cosmetica, zonnebrand en andere spullen die we in ons haar en op ons lijf smeren en wegspoelen in de zee of een doucheputje, natuurvriendelijk moeten zijn voor zowel onszelf als voor al het andere leven.
Zo’n transitie komt er natuurlijk niet vanzelf, daar moet voor gevochten worden en daar is de nodige verbeelding en creativiteit bij nodig. Maar gelukkig zijn er vele projecten en initiatieven die zich hier al mee bezig houden.
💧Denk aan Li An Phoa’s pleidooi voor Drinkbare Rivieren.
🦭De Ambassade van de Noordzee waar ze onderzoeken hoe de Noordzee en het leven erin van zichzelf kan zijn.
🌊 Het Earth Law Center dat onderzoekt hoe de gehele oceaan een wettelijke entiteit zou kunnen worden, en hoe er gewerkt kan worden aan oceaanrechten.
🌐 De VN lanceerde vorige jaar The Ocean Decade (02021-02030) om het wetenschappelijk onderzoek te ondersteunen dat nodig is om de oceaan weer gezond te maken.
⚖️ In Groot-Brittannië wordt door het Good Law Project gepoogd een eerste rechtszaak op te tuigen tegen het lozen van afvalwater in de zee.
🌍 Misschien zou plankton weleens onze perfecte geo-engineering partner kunnen zijn. Door bijvoorbeeld planktonbloei te voeden met ijzersulfaat wordt er in korte tijd heel veel CO2 opgenomen. Overigens heerst er ook nog de nodige controverse rond dit idee, hoewel het bewezen is dat het werkt (zie de link hierboven).
🐋 Radical Ocean Futures verkent aan de hand van science fiction prototyping hoe de toekomst van de oceaan eruit zou kunnen zien, zowel positief als negatief.
En, tot slot, mocht je willen weten wat je zelf kan doen: op de website van het GOES-project staan praktische tips en tops.
Fijn weekend,
❤️ Ed & Chris
PS1 — 📚 Leuk nieuws, Ben Tarnoff de schrijver van Internet for The People zal eind november bij de bookclub aanwezig zijn om met ons en de deelnemers in gesprek te gaan. Je kan je nog steeds aanmelden en een gratis boek bemachtigen!
PS2 — 🤿 Mocht je nog niet genoeg hebben van de oceaan, kijk de prachtige docu Becoming Cousteau (o.a. op Disney+) zijn leven en werk omspant precies de periode van voor tot na de chemische revolutie van de jaren ’50. Een verschuiving die vrij letterlijk zijn leven tekende. (trailer)
