Deze week sturen we je de build-in-public e-mail #8, de laatste voordat we officieel en 100% onder De Chrononautenvlag gaan varen. De enige verandering waar jullie iets van zullen merken is dat de afzender van Monnik (info@monnik.org) in De Chrononauten (chris+ed@dechrononauten.nl) zal veranderen. Mocht je om wat voor reden dan ook niet mee willen verhuizen en liever een sporadisch Monnikmailtje krijgen, laat het ons dan weten.
Beste allemaal,
In deze laatste build-in-public willen we het hebben over sciencefiction: de kunstvorm die betekenis geeft aan een wereld in verandering. Afgelopen week werden we hier weer aan herinnerd toen de Wired bij ons op de mat viel. Daarin lazen we de reportage Sci-Fi Writer or Prophet? The Hyperreal Life of Chen Qiufan beschrijft de larger than life status van Chinese sciencefiction schrijvers. Schrijvers zoals Chen Qiufan (o.a. Waste Tide, 02013) en Liu Cixin (o.a. The Three Body Problem, 02008) worden tot profeten van de nieuwe tijd gebombardeerd. Ze reizen het hele land door om te spreken en worden ingehuurd door Big Tech om ze te helpen om de toekomst in kaart te brengen.
Het is niet zo gek dat er in China naar houvast wordt gezocht bij hen die de tijd duiden en vertellen over waar de wereld heen beweegt. China ondergaat een historische groeispurt. Uniek in de geschiedenis. Alles verandert razendsnel en de hele tijd. Zelfs Xi refereerde hieraan in zijn recente speech op het Boao Forum (20-04-02021). Het is een tijd waarin oude normen en waarden vervagen, de bekende ordes en instituties onder druk staan, maar nieuwe nog niet uitgekristalliseerd zijn.
In tijden van turbulentie en grote veranderingen worden sciencefictionschrijvers niet alleen in China als orakels gezien. Denk aan de negentiende eeuw in Europa waarin de Industriële Revolutie alles razendsnel liet veranderen met snelle stoommachines, telegrafienetwerken, mechanische klokken en verstedelijking. Het is de tijd waarin Europese schrijvers zoals Jules Verne (Twintigduizend mijlen onder zee, 01870) en H.G Wells (De Tijdmachine, 01895) opkomen. Maar denk bijvoorbeeld ook aan Mary Shelley’s Frankenstein. Dit horrorverhaal uit 01818 wordt ook wel gezien als het eerste echte sciencefictionverhaal.
Frankenstein vertelt het verhaal van Victor Frankenstein, een wetenschapper die uit een potpourri van dode lichaamsdelen één levend wezen maakt. Het is niet alleen maar een spectaculair verhaal van een mens die god wordt en dat niet aankan. Eigenlijk is het vooral een tragisch relaas over eenzaamheid, angst en wederzijdse miskenning tussen een wetenschapper en zijn schepping, die enkel slechts zoekt naar geborgenheid en liefde. Het is dus vooral ook een Romantisch verhaal waarin de zoektocht naar betekenis in een wrede, kunstmatige en moderne wereld centraal staat.
Ook vandaag is de wereld in verandering, en dit beperkt zich niet tot China. Het is dan misschien ook niet gek dat sciencefiction vandaag zo mainstream is, alhoewel dit lang niet het geval was. Sciencefiction en andere fantastische genres zoals fantasy en horror werden lang weggezet als escapisme en plat vermaak. Sci-fi heeft een lange geschiedenis als underdog- en pulpliteratuur, ook in Nederland. De laatste jaren is het tij echter gekeerd.
Een aantal jaren geleden raakten we in gesprek met onze bovenburen van de Stichting Literaire Activiteiten Amsterdam, oftewel de SLAA. We vertelden dat we het zo vreemd vonden dat sciencefiction zo’n ondergeschoven kind is in de literaire wereld, terwijl het nadenken over de toekomst juist nu zo hard nodig is. Het viel ons op dat veel Nederlandse literatuur zich vooral richt op de psychologische en emotionele ontwikkeling van karakters, oftewel de binnenwereld, terwijl de veranderende buitenwereld veelal buiten beschouwing wordt gelaten. En als je verder generaliseert, zou je kunnen zeggen dat veel sciencefiction enkel aandacht heeft voor de buitenwereld en dat de karakters juist van bordkarton zijn. Dit is natuurlijk erg kort door de bocht, maar toch zit er in beide karakteriseringen een kern van waarheid.
In de afgelopen jaren is nadenken over de toekomst geen escapisme meer en wagen steeds meer serieuze auteurs zich aan de toekomstroman. Zoals Adriaan van Dis met zijn laatste roman Klifi, een climatefictionverhaal dat zich afspeelt in de toekomstige Republiek Nederland. In 02019 werd zelfs de prestigieuze Libris Literatuur Prijs gewonnen door een sciencefictionverhaal: De goede zoon van Rob van Essen. Het is een verhaal dat zich afspeelt in een dystopische wereld vol automatisering en robots waarin iedereen lethargisch is geworden van een basisinkomen.
Ons gesprek met SLAA mondde destijds uit in een gezamenlijk project: De Geschiedenis van Morgen. SLAA bracht een groep veelbelovende en nieuwsgierige schrijvers bijeen die wij een masterclass speculatieve fictie gaven. We legden hun uit dat sciencefiction een laboratorium is waarin je kan nadenken over welke wereld we willen en welke krachten hier een rol in spelen. Een laboratorium waarin je dat kan onderzoeken wat in onze wereld (nog) niet kan of (nog) niet mag of (nog) niet bestaat. Om een voorbeeld te geven: wat als je in een wereld leeft waar onze gendercategorieën niet bestaan en je geslacht niet biologisch vastligt? Dit onderzoekt Ursula Le Guin in The Left Hand of Darkness (01969). Waarin karakters van geslacht or gender kunnen wisselen al gelang de aard van de interactie met een ander. Het bijzondere van sciencefiction is juist dat je kan onderzoeken wat niet gemeten of met sondes verkend kan worden: de toekomst.
Toen wij in de Wired lazen over de opkomende sciencefiction in China viel ons niet alleen de correlatie met de razendsnelle maatschappelijke veranderingen op. Tussen de regels door lazen we ook dat China romantischer wordt. In het korte verhaal The Fish of Lijiang schrijft Qiufan Chen namelijk over een depressieve kantoorwerker die de grote stad ontvlucht naar een klein idyllisch dorpje waar hij er vervolgens achter komt dat alles kunstmatig gefabriceerd is (lees ‘m hier). Dit is duidelijk een zoektocht naar zingeving en betekenis in een ongrijpbare en vervreemdende werkelijkheid. Een uiting van verlangen naar een harmonieuze wereld, een wereld die niet eindeloos verandert, maar juist volgroeid en geworteld is. Met andere woorden, ook in China is de Homo Romanticus in opkomst (zie de vorige editie). Een hoopvol teken denken we.
Mocht het zijn gaan kriebelen en wil je meer? Hieronder een paar kijk-, lees- en luistertips.
We horen graag jullie gedachtes.
Voor nu een fijn weekend, veel groeten en tot snel.
Christiaan Fruneaux & Edwin Gardner
Sciencefiction kijk-, lees- en luistertips
📖 The Dispossessed (01974)
Ursula Le Guin
Een prachtig verhaal waarin vragen worden onderzocht als: kan je een overvloedsmentaliteit ‘ik heb genoeg’ hebben terwijl schaarste de realiteit is waarin je leeft? Hoe zou een anarchistische beschaving eruit zien?
🎧 In Wired’s Geek’s Guide To The Galaxy bespraken ze afgelopen maand nog waarom The Dispossessed nog immer een van de beste sciencefictionboeken ooit is.
📖 The Ministry of The Future (02020)
Kim Stanley Robinson
Een ontluisterend realistisch boek over de klimaatcrisis, hoe we die zouden kunnen doormaken en hoe we eruit zouden kunnen komen. Robinson (overigens een leerling van Le Guin) neemt je mee naar een zeer nabije en turbulente toekomst met nare klimaatrampen, ecoterrorisme en klimaatmigratie als ook hoopvolle klimaatoplossingen van ad hoc geo-engineering tot planetaire rewilding.
🎧 Ezra Klein vond dit het belangrijkste boek van 02020 en had een fascinerend gesprek over het boek met Robinson in zijn podcast.
Robinson gaf in 02018, Ursula’s overlijdensjaar, een mooie lezing (video) bij The Long Now Foundation over wat hij van haar leerde.
📽️ Arrival(02016)
Denis Villeneuve
Arrival is een fantastisch mooie en sferische film waar zelfs sci-fihaters van houden. Het verhaal gaat over een linguïst die helpt met het ontcijferen van een buitenaardse taal en daarmee een nieuw soort bewustzijn en perceptie van tijd onthult. Het verhaal is gebaseerd op Ten Chaing’s korte verhaal Story of Your Life (01998).
📽️ Children of Men (02006)
Alfonso Cuaron
Children of Men is meesterlijke film waarbij je niet het gevoel hebt in een actiefilm te zitten, maar in een soort documentaire of nieuwsreportage over hoe de mens onvruchtbaar is geworden, Groot Brittannië wordt overspoeld door migranten en de samenleving langzaam aftakelt.
