Dit is #6 in de Build-in-Publicreeks over hoe Christiaan en Edwin (Studio Monnik) aan De Chrononauten bouwen: een nieuwsbrief en communityplatform voor langetermijndenken.
Beste allemaal,
Het schrijven van deze editie was een klassiek al-doende-leert-men-moment. Na het inleidende deel 1 van vorige week dachten we dat we deel 2 over ons World Tree Model (WTM) wel in twee dagen op papier zouden hebben. Dat dat niet lukte, lag niet alleen aan de hoeveelheid werk. Wat we willen vertellen is behoorlijk veelomvattend en als we dat allemaal in één keer over jullie uitstorten, zijn we bang dat de verschillende aspecten van het model elkaar wegdrukken, in plaats van versterken. En dan zou geen enkel idee echt beklijven.
We hebben besloten het World Tree Model in meerdere afleveringen uiteen te zetten , vandaag te beginnen met het WTM-denkraam: Van disruptie naar emancipatie. In latere afleveringen zullen we andere aspecten van ons World Tree Model uitlichten, zoals de vier verschuivingen de we in de vorige mail benoemden: De Volwassen Tijd, De Turing Tijd, De Romantische Tijd, en De Gewortelde Tijd.
Verder begint de Chrononauten Community zich stilletjesaan te ontwikkelen. Een voor een melden zich meedenkers en -doeners, en praten we met allerlei mensen die enthousiast zijn over Het Lange Nu-perspectief. Onder aan deze mail vind je hun ideeën en bijdragen.
Alles wordt anders
De noodzaak voor een denkraam voor langetermijndenken is wat ons betreft groot. Het zijn verontrustende tijden. Om maar iets te noemen: klimaatverandering en de krimpende biodiversiteit geven aan dat we de planetaire biosfeer ontgroeien. De introductie van een nieuwe informatietechnologie ontwricht niet alleen het democratische debat maar op den duur ook de aard van alle soorten werk. En binnenkort is de grootste economie van de wereld er niet een die ondergeschikt is aan democratische besluitvorming, maar aan een autoritair en technocratisch regime, namelijk de Communistische Partij van China. Op vele fronten wordt alles anders. Om deze verschuivingen te duiden en in goede banen te leiden is een groter en algemener denkkader nodig.
Ons voorstel voor zo’n algemeen denkkader is het World Tree Model. Tot nu toe werkt het goed voor ons. Het is een leidraad voor het voeren van waardevolle gesprekken met diegenen die ons om raad en inzichten vragen. Het model moet echter nog wel verder onderzocht en getest worden. Dat is ook deels waarvoor we de community van De Chrononauten willen inzetten. Door niet bijvoorbeeld een boek te schrijven, maar te kiezen voor het nieuwsbriefconcept, is er meer ruimte voor interactie en wordt het een meer gemeenschappelijk project. Dus bekritiseer, vul aan, verbeter en schroom uiteraard niet om je eigen inzichten en denkkaders te delen.
Vandaag gaan we in op een van de aspecten van het World Tree Model: de historische dynamiek tussen disruptie en emancipatie, en bekijken we hoe grote maatschappelijke verschuivingen zich voltrekken.
Van disruptie naar emancipatie
In tijden van grote maatschappelijke verschuivingen hebben we de neiging te snel conclusies te trekken. We beoordelen het moment, niet het momentum – de beweging, maar niet de richting van beweging. Dat is ook niet gek, want de bewegingsrichting is zelden eenduidig. De bewegingsrichting volgt echter wel een bepaald stramien of historisch patroon.
Als je de moderne westerse geschiedenis in ogenschouw neemt en daarop uitzoomt, kun je zien dat er een bepaalde dynamiek zit in hoe maatschappelijke verschuivingen zich voltrekken. De introductie van een radicaal nieuw idee of de uitvinding van een nieuwe sleuteltechnologie leidt eerst tot maatschappelijke disruptie en vervolgens tot maatschappelijke emancipatie.
Neem bijvoorbeeld de Industriële Revolutie in de negentiende eeuw. De stoommachine verhoogde de arbeidsproductiviteit maar deze verhoogde productiviteit kwam in eerste instantie niet ten goede van de arbeiders. Hoewel de samenleving veel meer goederen kon produceren dan ooit gingen de leefomstandigheden van de meeste mensen erop achteruit. Deze kunstmatige schaarste wordt ook wel Engels’ Pause genoemd. In eerste instantie lijkt de introductie van een nieuwe technologie dus alleen in het voordeel te zijn van de elite.
Deze groeiende ongelijkheid bleef niet onopgemerkt. Charles Dickens schreef er boeken over vol. Er waren volksopstanden (zoals de Revoluties van 01848, ook wel de Europese Lente genoemd) en het leidde tot de formulering van nieuwe maatschappelijke ideologieën. Alle politieke -ismes die we nu kennen – denk aan kapitalisme, communisme, nationalisme, anarchisme, socialisme en liberalisme – stammen uit deze tijd. Pas vanaf de tweede helft van de negentiende eeuw leidde de toegenomen productiviteit tot allerlei emancipatoire initiatieven.
Hier een kort lijstje met enkele Nederlandse mijlpalen uit die tijd:
✊ In 01863 werd de slavernij afgeschaft.
🧒 In 01874 werd met het Kinderwetje van Van Houten kinderarbeid aan banden gelegd.
🎒 In 01901 werd de leerplichtwet ingevoerd.
🏠 In 01901 werd de woningwet ingevoerd.
De introductie van nieuwe technologieën leidt in eerste instantie dus vaak tot meer macht en rijkdom bij de mensen die deze technologie bezitten en beheren. Dit is de disruptieve fase, die wordt gekenmerkt door kunstmatige schaarste – er is meer, maar niet iedereen heeft toegang tot deze toenemende welvaart, waardoor ongelijkheid groeit. Velen gaan er zelfs op achteruit. Vervolgens groeit het protest en breekt de emancipatoire fase aan. Dan worden nieuwe wetten en regels ingevoerd die ervoor zorgen dat iedereen baat heeft bij de groeiende productiviteit. Kunstmatige schaarste wordt dan stap voor stap omgezet in overvloed.
De moderniteit is een wisselwerking tussen technologische vooruitgang en democratische vooruitgang. Tussen vernieuwing in hoe we de wereld vormgeven en hoe we ons erin thuis voelen. Niemand weet natuurlijk of wat in het verleden opging ook in de toekomst opgaat, maar grofweg identificeren wij vijf fases in deze disruptie/emancipatie-dynamiek:
- 💡 Conceptuele fase: wat is het?
- 🛠 Technologische fase: hoe bouw je het?
- 💰 Economische fase: hoe verdien je er geld mee?
- 🗳 Politieke fase: hoe democratiseer je het?
- 🤝 Culturele fase: hoe institutionaliseer je het?
Als je deze disruptie/emancipatie-fases voor bijvoorbeeld de opkomst van het World Wide Web als publieke ruimte zou beschrijven, zou je het volgende scenario kunnen krijgen (vanaf fase 3 wordt het speculatief, zowel de jaartallen als de invulling):
Conceptuele Fase 1 (01960-01990): In de jaren zestig van de twintigste eeuw droomde Ted Nelson van een publiek computernetwerk dat de versnipperde en elitaire papieren netwerken zou vervangen. Hij zag een oneindige, virtuele bibliotheek voor zich, met een gebruiksvriendelijke userinterface. Een plek waar iedereen kennis en ideeën kon publiceren, zonder tussenkomst van uitgevers, direct beschikbaar voor iedereen. Een plek waar alle kennis gelinkt zou zijn door hyperlinks, een term die hij had bedacht. Om zijn ideeën te verwezenlijken begon Nelson Project Xanadu. Ted Nelson was echter filosoof, geen ingenieur. En hij was zijn tijd ver vooruit.
🛠️ Technologische fase 2 (01990-02000): Voortbordurend op de ideeën van Ted Nelson bouwt ingenieur Tim Berners-Lee in 01990 een webbrowser genaamd WorldWideWeb. Met deze webbrowser kon je zowel websites vinden als websites publiceren. Ook kon je websites met elkaar verbinden met een hyperlink. Tim Berners-Lee bedacht de protocollen (HTTP) en de computertaal (HTML) die dit allemaal mogelijk maakten. Ook vond hij de webserver uit, die de websites kon publiceren. Het World Wide Web groeide als kool. Er werd ongelofelijk veel geld geïnvesteerd, maar niemand wist nog hoe je er geld mee kon verdienen. De dot.com-bubbel barstte in 02000.
💰Economische Fase 3 (02000-02020): De opkomst van onder andere sociale media maakt van het World Wide Web een economische hit. Mensen kunnen nu echt, zonder tussenkomst van uitgevers, content uploaden en delen met de wereld. Smartphones zorgen voor mobiliteit en gebruikersgemak. Een nieuwe klasse van rijken en superrijken komt op. Mensen ontwikkelen allerlei ideeën over de toekomst; ideeën die vaak niet sporen met de sociaal-culturele werkelijkheid waaruit ze voortkomen. Gebruikers trekken zich terug in filterbubbels, waar ze worden geregeerd door verslavende en sensatiebeluste algoritmes en hun data worden geoogst. De publieke ruimte versnippert. Het onlinedebat verhardt. Als verdwaasde volgers van Twitter-president Trump het Capitool bestormen, begrijpen politici en internetgebruikers dat er iets moet gebeuren.
🗳️ (Speculatieve) Politieke Fase 4 (02020-02028): Politici in Noord-Amerika, de Europese Unie en Australië beseffen dat ze de nieuw ontstane online publieke ruimte moeten gaan reguleren. De onderhandelingspositie en bewegingsvrijheid van gebruikers ten opzichte van online platformen moet worden verbeterd. Tegelijkertijd moeten gebruikers worden gewezen op het feit dat je verantwoordelijk bent voor wat je zegt en doet in de publieke sfeer. Er wordt wetgeving ingevoerd die de gebruiker centraal stelt op het World Wide Web. Iedere gebruiker krijgt een zogenaamd ‘Digitaal Paspoort’. Hiermee kun je jezelf online identificeren. Ook dient het als kapstok voor je data. Het ‘DP’ dwingt naast portability en interoperability open standaarden bij platformen af. Hierdoor brokkelen monopolieposities, zoals die van Facebook, af. Met je ‘DP’ ben je niet meer anoniem op het web en kun je verantwoordelijk worden gehouden voor je gedrag. Verslavende algoritmes worden verboden. Je ‘DP’ wordt gebouwd op een soort blockchain zodat je content kan accorderen, verifiëren en authentiseren, wat nepnieuws en oplichterij tegengaat.
🤝 (Speculatieve) Culturele Fase 5 (vanaf 02028): Op platformen kunnen gebruikers nu kiezen tussen verschillende algoritmes die de feed en hun friend suggestions bepalen. Alle platformen ‘praten nu met elkaar’ via een open en eerlijke standaard waardoor je vanuit Facebook kan chatten met iemand op Telegram, of in Zoom kan bellen met een klein nieuwe platform dat nog bijna niemand kent. Ook kunnen gebruikers makkelijk hun data van platform A naar platform B verplaatsen. Platformen zijn geen walled gardens meer maar oprijlanen naar je persoonlijke informatie-ecosysteem. Tegelijkertijd zijn gebruikers zich ervan bewust dat ze verantwoordelijkheid hebben. Ze weten dat ze niet zomaar alles kunnen zeggen en doen, ook niet online. Hoewel pseudoniemen nog bestaan is absolute anonimiteit weg. Iedereen logt altijd in met het ‘DP’. Pesten, bedreigen en onwaarheden kunnen naar de bron worden teruggeleid. Ook stelt het ‘DP’ journalisten en wetenschappers in staat bronnen en content te authentiseren en te verifiëren, waardoor een nieuw publiek vertrouwen wordt gecreëerd.
Als je de 5 fases afzet tegen twee assen, die respectievelijk disruptie (verticale as) en emancipatie (horizontale as) vertegenwoordigen krijg je zo’n soort reis door de tijd:
Nu zijn veel mensen boos op onze ‘online oligarchen’ in Silicon Valley, niet onterecht, maar –net als bij het opvoeden van kinderen – hopelijk is dat slechts een fase. Dat wil zeggen, als dit model ook werkelijkheid wordt. Er is natuurlijk een kans dat een disruptieve fase nooit overgaat in een emancipatoire fase, of dat het eerst echt naar wordt voordat het beter wordt. Zeker als er zich meerdere disruptieve verschuivingen tegelijk voortdoen zoals op dit moment het geval is, denk aan de klimaattransitie, de digitale transitie en de opkomst van een autoritair China. Wat als de oligarchen winnen? In wat voor wereld komen we dan terecht?
Het disruptie/emancipatie-patroon is niet voorspellend. Het is een denkraam op basis waarvan je keuzes, beleid en strategie kunt maken die de wereld vooruithelpen. Emancipatie komt niet vanzelf, daar moet voor gestreden, gelobbyd en gedemonstreerd worden. Het disruptie/emancipatie-denkraam is dan ook vooral een soort routekaart waarmee koers gezet kan worden naar een betere wereld.
Dat was ’m weer, we horen graag wat jullie denken!
Fijn weekend, veel groeten en tot snel.
Christiaan Fruneaux & Edwin Gardner
Nieuws uit De Chrononauten Community.
We willen je graag voorstellen aan architect en onderzoeker Paul van den Bergh van Episode II. Hij mailde ons een paar weken geleden enthousiast omdat hij wilde helpen met het op de rails zetten van De Chrononauten. Paul gaat ons in eerste instantie helpen met het on- en offline onder de aandacht brengen van De Chrononauten, en daarmee hopelijk de aanwas van nieuwe abonnees vergroten.
Ik droomde al langer van een start-up als De Chrononauten. Een vernieuwend project, onafhankelijk en vol op de inhoud. Toch is dat er nooit gekomen. Ik was comfortabel in de waan van de dag. Onlangs heb ik alle vastigheid vaarwel gezegd om projecten te doen waar ik in geloof en blij van word. Daarom ga ik helpen De Chrononauten zo groot mogelijk te maken. Gewoon, omdat het belangrijk is dat we met z’n allen de toekomst met enthousiasme en verbeelding tegemoet treden. — Paul van den Bergh (millennial, bouwer, optimist, architect)
Merlijn Twaalfhoven, muzikant, kunstenaar en tijdsrebel, legde contact met ons. Hij zoekt met de Turn Club naar manieren om langetermijndenken te promoten, en onder andere in te brengen bij het middelbaar onderwijs. Hij attendeerde hij ons op onder andere The Long Time Project, een Brits project dat langetermijndenken wil cultiveren binnen organisaties. Goed om te zien dat het langetermijndenken op steeds meer plekken en in steeds meer vormen opduikt.
2021, 02021 of 12021. Je vraagt je misschien af waarom we voor alle jaartallen een nul zetten. Het korte antwoord is: omdat het de tijd groter maakt, een langer nu creëert, en onze blik op de toekomst richt. Waar die nul vandaan komt en wat dat doet legt Marjolijn van Heemstra heel mooi uit in dit artikel op de Correspondent. Maar wat als je in plaats van een 0, er een 1 ervoor zet. Merlijn vertelde over de Holocene kalender die 10.000 jaar toevoegt aan onze jaartelling, en het jaar 0 legt bij het tijdstip dat de mensheid zijn eigen wereld begon te bouwen.
Jeroen J van Beele stuurden uit het veld van de evolutionaire economie: The General Theory of Economic Evolution (Routledge, 2008) en van zijn eigen hand Free to Serve (eigen beheer, 2020), waarin hij patroonverschuivingen onderzoekt die bijdragen aan een nieuwe mindset.
Jaap van Till deelde de scenario’s en modellen die hij gebruikt. Een daarvan is de onderstaande van Alexandre Lemille gebaseerd op Bill Reed’s Trajectory of Environmentally Responsible Design.
Wil je ook iets wil delen met de community, laat het ons weten door te reageren op deze mail.
