🦠 De Grote Omdraaiing

-

👋 Welkom tijdreiziger!

Je leest een editie van de Chrononauten. Een wekelijkse nieuwsbrief en community voor langetermijndenkers. Hier kun je onze vorige edities lezen en hieronder kun je je gratis inschrijven voor de nieuwsbrief.

Beste allemaal,

In deze editie schrijven we over de domesticatie van micro-organismen en wat dit kan betekenen voor de toekomst van eten. We introduceren een denkkader waarin we kunnen nadenken over onze huidige en toekomstige relatie met de natuur en we hebben dit denkkader verwerkt tot een hopelijk toekomstbeeld.

Vandaag voedt de planeet 7,9 miljard mensen en daar komen volgens de prognoses voor het eind van deze eeuw nog zo’n twee tot drie miljard monden bij [Our World in Data]. Ons huidige voedselsysteem is alleen nu al onhoudbaar. In snel tempo wordt de planetaire biosfeer erdoor vernietigd. We eten letterlijk de planeet op. We moeten dus twee dingen uitvogelen: (1) Hoe we genoeg voedsel kunnen produceren voor nog meer mensen en (2) hoe we dit op een duurzame manier kunnen doen.

Grof genomen zijn er twee schools of thought, de degrowthers en de eco-modernisten. De degrowthers propageren een radicale terugtrekking van de hoogtechnologische mens uit de planetaire ecosystemen zodat ruim baan kan worden gegeven aan natuurrestauratie, verwildering en regeneratieve agricultuur. De eco-modernisten daarentegen zien technologische innovatie juist als redding voor de biosfeer. Volgens hen is technologie de oplossing voor alle duurzaamheidsproblemen.

Vandaag hebben we voor jullie een toekomstscenario dat deze schijnbaar tegengestelde strategieën verbindt.


Het onhoudbare industriële voedselsysteem

Ongetwijfeld ten overvloede, maar het is toch goed om even op een rij te hebben waarom ons voedselsysteem onhoudbaar is. De voedselindustrie, met als hoofdrolspeler de veeteelt, draagt enorm bij aan de klimaatcrisis en de natuurcrisis. Bodemerosie, de uitputting van de watervoorraden, grootschalige vervuiling, de vernietiging van coherente ecosystemen en de dramatische daling in biodiversiteit zijn meer dan alarmerend. Wat cijfers:

🌍  Vandaag wordt zo’n 50% van het bewoonbare landoppervlak voor agricultuur gebruikt. Dit percentage groeit dagelijks. Hiervan wordt weer 75% ingevuld voor het houden en voeden van vee. [Our World in Data]

☁️  25% van de wereldwijde broeikasgassen wordt geproduceerd door ons voedselsysteem, waarvan 75% door veeteelt. [ScienceNature]

🦠  De bio-industrie is een grote bron van infectieziektes. De bio-industrie is daarom een grootschalig afnemer van antibiotica. Zo proberen ze de verspreiding en mutatie van bacteriën en virussen onder controle te houden. Maar regelmatig springen er zoönose infectieziektes over van dier op mens, zoals Covid-19 meer dan een jaar geleden deed. Tegelijkertijd zorgt het overvloedige antibioticagebruik ervoor dat steeds meer virussen en bacteriën hier resistent tegen worden. [WHO]

Het is duidelijk dat onze huidige manier van voedselconsumptie en -productie onhoudbaar is. Maar wat is de oplossing? De wereldbevolking blijft deze eeuw nog groeien en steeds meer mensen in de wereld vinden aansluiting bij de vleesetende middenklasse. Het antwoord ligt in wat wel de tweede domesticatie wordt genoemd.

De eerste domesticatie valt samen met het ontstaan van agrarische samenlevingen, tussen 12.000 en 5.000 jaar geleden, en betreft de domesticatie van macro-organismen. Met andere woorden; dieren en planten die met het blote oog te zien zijn. Dit veranderde niet wezenlijk met de industrialisatie van de landbouw, waardoor we het op schaal konden doen. Het was meer van hetzelfde maar dan met een flinke dosis rationalisatie, mechanisatie en petrochemie erbij. In de kern is het boerenbedrijf een chemische fabriek die in open verbinding staat met de biosfeer.

Op dit moment staan we aan de vooravond van een disruptie van het voedselsysteem die ook wel de tweede domesticatie wordt genoemd. Het gaat over de verschuiving in de voedselproductie van macro- naar micro-organismen. De domesticatie van micro-organismen is uiteraard verre van nieuw. We werken er al sinds mensenheugenis mee, namelijk in de fermentatieprocessen die we gebruiken voor het maken van brood, kaas, yoghurt, chocolade, miso, bier en wijn. De digitale revolutie zorgt er echter voor dat we dit nu met een precisie en een mate van controle kunnen doen die voorheen niet mogelijk was. Maar het belangrijkste is dat deze tweede domesticatie ook op schaal gebeurt maar staat niet in verbinding staat met de biosfeer.

In de voedingssector hebben ze het over Precision Fermentation (PF). Dat is de technologie die aan de basis staat van kweekvlees, kweekmelk en kweekei, maar ook bijvoorbeeld de productie van insuline. De reden waarom deze technologie potentieel zo revolutionair en ontwrichtend is, is omdat men in vele ordegroottes goedkoper en milieuvriendelijker alle voedingstoffen kan gaan produceren die het voedselsysteem nu produceert. En dit alles praktisch zonder landgebruik, waardoor hoogtechnologische productie kunnen combineren met grootschalige natuurrestauratie, verwildering en regeneratieve landbouw. Want de tweede domesticatie vervangt in eerste instantie vooral de veeteelt.

Het voert te ver om dit hier helemaal uiteen te zetten, maar in dit rapport van RethinkX vind je een uitgebreid onderzoek naar de technologie en haar mogelijke impact op de voedingsindustrie. [PDF]

Een grafiek uit het RethinkX-rapport die de learning curve van PF toont uitgedrukt in dollar per kilo eiwit. Let op de grafiek is logaritmisch: iedere stap naar beneden (dus van 1.E.+06 naar 1.E.+04 naar 1.E.+02 etc.) betekent dat het honderd keer goedkoper wordt.

Hoe draaien we onze relatie met de biosfeer om?

De tweede domesticatie, de domesticatie van micro-organismen, biedt de mogelijkheden om onze relatie met de natuur opnieuw vorm te geven. Om deze mogelijkheden beter te begrijpen hebben we een denkraam bedacht dat we De Grote Omdraaiing noemen.

Vandaag de dag is ons voedselsysteem op een negatieve manier verweven met de biosfeer. Tegelijkertijd is de moderne mens emotioneel vervreemd geraakt van diezelfde biosfeer. Een echt doorleefde en doorvoelde relatie met de ritmes en realiteiten van de natuurlijke wereld is tegenwoordig maar aan weinigen gegeven. We zijn dus op een technologische manier bij de biosfeer aangehaakt, maar op een emotioneel niveau zijn we ervan losgekoppeld.

Wat als we deze dynamiek ‘omdraaien’?

Wat als we werken aan een toekomst waarin we de industriële voedselproductie ontkoppelen van de biosfeer maar waarin we ons emotioneel weer aanhaken? Dus geen agrarische openluchtfabrieken meer, maar bioreactorvaten waarin allerlei micro-organismen afgesloten van de biosfeer ons eten maken, of ons eten worden.  Tegelijkertijd kunnen we de biosfeer en onze relatie daarmee herstellen en nieuw leven in blazen. Want als vlees, melk en ei wordt gemaakt in reactorvaten kunnen we heel veel land teruggeven aan de natuur. Meer dan de helft van ons huidige landgebruik. Als we dit land verwilderen of enkel nog bebouwen op een manier die compleet geïntegreerd is met ecologische processen dan slaan we twee vliegen in een klap: meer eten, minder land. Dan zijn we tegelijkertijd ecomodern en degrowth bezig.

Kan De Grote Omdraaiing er dan ongeveer zo uit zien?

Samen met illustrator Jan Cleijne projecteerden we dit toekomstscenario op de Westerparkscheg, Amsterdam. Deze en nog veel meer prachtige platen, verhalen en toekomstscenario’s zullen worden gebundeld in een boek dat dit najaar zal verschijnen bij Concerto Books. Werktitel: Alles Komt Goed.
De Van Dobben-kweekkrokettenfabriek is hier een soort buitenaards ruimteschip, los van de biosfeer en opgetild boven een moerassig veenlandschap. De fabriek is letterlijk ontkoppeld van de natuur. Achter het glas de bioreactorinstallaties waar de onbetwiste Van Dobben-kroketten zonder koeienleed ter wereld komen.
Aan de rand van voedselbos ‘Het Wilde Westen’ zijn buurtbewoners bezig met wat onderhoud en geeft de lokale imker een natuurklasje over zijn bijenkolonie. Ze zijn weer emotioneel verbonden met de natuur.

Ingrediënten voor De Grote Omdraaiing

Om de hierboven getoonde toekomst te bereiken moeten nog vele obstakels overbrugd worden. We zullen routes voorwaarts moeten uitstippelen die een interessant uitzicht bieden voor zowel boeren, voedselproducenten, start-ups en natuurontwikkelaars. Hieronder een verzameling van strategieën, praktijken en voorbeelden die bij kunnen dragen in het bewerkstelligen van De Grote Omdraaiing.


Overheid als transitieversneller
PF staat nog in de kinderschoenen, maar de overheid zou deze industrie sneller volwassen kunnen laten worden door ambitieus beleid; waarin de goede richting wordt beloond (subsidies, belastingvoordeel, etc.), en de verkeerde richting wordt ontmoedigd (vervuilers laten betalen, belasting heffen). Ezra Klein maakte de vergelijking met de transitie naar elektrisch rijden, en dat we zo snel mogelijk een Tesla voor kweekvlees moeten krijgen die de hele voedselindustrie in versnelling kan brengen. [🗞️  New York Times ]

Verlangen kweken
Een voorbeeld van een bedrijf dat zo’n versnelling in gang zou kunnen zetten, is Aleph Farms, een Israëlische start-up die als ambitie heeft de perfecte kweeksteak te maken. Oprichter Didier Toubia legt in een podcast uit dat de doorgewinterde vleeseter alleen zal worden overgehaald om kweek te eten als hem een overtreffende vleeservaring wordt geboden. Dat is een enorme uitdaging, niet alleen technisch, maar vooral emotioneel. Want vlees is, net zoals al ons eten, diep ingebed in onze tradities, gewoontes en herinneringen. Eten raakt direct aan ons gevoel van behoren. Didier geeft toe dat de kweeksteak een luxeproduct zal zijn, maar die hoge status is belangrijk, want daardoor zal het begerenswaardig worden voor de massa. [🎧  Exponential View Podcast met Didier Toubia]

De opkomst van de melkbrouwerij

Boer en voedselondernemer Jaap Korteweg, van de Vegetarische Slager, heeft als missie om de koe te bevrijden. Dit wil hij gaan doen met Those Vegan Cowboyseen PF start-up die 2,5 miljoen euro uitlooft aan diegene die ze de schimmel bezorgt die efficiënt smaakvolle melkeiwitten produceert, en daarmee dus de melkkoe kan bevrijden van zijn werk. [zie 📺 Tegenlicht & 🗞️ De Groene Amsterdammer]

Disruptie van de voedselindustrie
Vele start-ups en investeerders willen een stukje van deze nieuwe voedselmarkt, zo’n 7% van de wereldeconomie, veroveren, of er nu subsidie komt of niet. De reden is dat de landbouw en veehouderij op de lange termijn simpelweg niet kunnen concurreren met PF-technieken. Een hele koe of plant groeien voor voeding is in vergelijking met micro-organismen kweken erg inefficiënt. Een koe zet bijvoorbeeld maar 4% van z’n voedsel om naar melkeiwitten. Als de microben zonder koe hetzelfde werk verzetten in een bioreactor kunnen ze 40 tot 80% omzetten naar melkeiwitten. [📁  RethinkXR&M]

Luchthappen voor een volle maag
Natuuractivist en rewilding proponent George Monbiot, ziet de PF-revolutie ook als een redding voor de natuur, en deelt onze zorgen over disruptieve effecten voor de samenleving, nadat hij Solar Foods bezocht, een spectaculaire Finse spin-off van het Neo-Carbon Food-project van LUT Universiteit. Solar Foods maakt Solein, een eiwitrijk poeder gemaakt van microben die worden gevoed met zonlicht, water en CO2 onttrokken aan de atmosfeer. De microben zijn hydrogenotrofen die leven van waterstof en CO2. De CO2 komt uit de lucht en de waterstof wordt gemaakt door zonnestroom door water te laten lopen. Het klinkt te mooi om waar te zijn, maar toch is dit hoe het werkt. [George Monbiot’s stuk in de 🗞️ Guardian ]‌

In deze video legt Juha-Pekka Pitkänen, de mede-oprichter van Solar Foods, het waarschijnlijk wat beter uit dan ik. Hier kun je hun hele videoserie ‘Liberators of Protein Production’ zien. (3.30 min.)

Klimaatboeren voor het leven
Boer en natuur hoeven niet op gespannen voet met elkaar te staan. Nabij Nijmegen is de regeneratieve boerderij Bodemzicht van Anne van Leeuwen en Ricardo Cano Mateo te vinden. Hun doel is om CO2 af te vangen, de bodem teherstellen en de lokale biodiversiteit te verhogen.

(6.30 min.)

Rewilding
Knepp, een Britse boerenfamilie, pakte het anders aan. Na dat ze de boerderij van hun ouders overnamen, en twintig jaar lang industrieel geboerd hadden, hielden ze er nog steeds niks aan over. Daarnaast raakte hun bodem uitgeput en stortte de biodiversiteit op hun landgoed in. Daarom besloten ze zo’n dertig jaar geleden om het roer om te gooien en al hun land te laten verwilderen en daaromheen een nieuw soort bedrijf te bouwen. Het resultaat is een prachtig natuurgebied, waar ze hun geld verdienen met safari’s, glamping en de verkoop van wild vlees.

(15 min.)

Visionaire politiek
President Biden ondertekende op 27 januari 02021 een executive order om olie en gas leases op overheidsland stil te zetten en om het oppervlak aan beschermde natuur in 02030 op te krikken naar 30%. Dit komt neer op meer dan twee keer de staat Texas aan nieuwe natuurgebieden. [Meer over het plan op National Geographic]

Een wereldwijd ecologisch vangnet
Maar is 30% beschermde natuur wel genoeg? Vooraanstaand bioloog E.O. Wilson stelde in 02014 voor dat we de helft van de aarde moeten beschermen om de impact van de klimaat- en biodiversiteitscrisis te ondervangen [Smithsonian]. Een consortium aan partijen heeft inmiddels uitgezocht welke helft dat moet zijn. Ze noemen hun voorstel het Global Safety Net, een planetaire, ecologische hoofdstructuur die 50,4% van het landoppervlak omvat. ‌

De Grote Omdraaiing zou een verschuiving van epische proporties zijn, maar is niet onmogelijk en hard nodig. Zowel degrowthers als de eco-modernisten kunnen hierin een rol spelen en elkaar versterken. Misschien een paradoxale scenario, maar wel eentje die de wereld en de mensheid zou kunnen redden.

Als altijd zijn we benieuwd naar jullie gedachtes en reacties. 

Groeten en fijn weekend,

Edwin Gardner & Christiaan Fruneaux

6 REACTIES

6 Reacties
Oudste
Nieuwste Meest gestemd
Inline feedbacks
Bekijk alle reacties
Peter van den Bergh
Peter van den Bergh
2 jaren geleden

Dit is een heel zinnig en verfrissend verhaal! Het zet mij weer aan het denken. Ofwel oa nog meer over naar vegetarisch voedsel.
Ga zo door met een kritische blik op onze maatschappij

Edwin Gardner
Beheerder
2 jaren geleden
Antwoord aan  Peter van den Bergh

Dank je wel! En inderdaad nu al zoveel mogelijk vegetarisch en vegan eten 🌱

Martijn Lindeboom
Martijn Lindeboom
2 jaren geleden

Erg interessant en goed uitgewerkt. Gaaf dat jullie dat boek aan het maken zijn en mooie werktitel 🙂 Er wordt vaak gezegd dat er geen verhalen te vertellen zijn over utopieën, omdat het er te goed gaat. Maar de weg ernaartoe (zoals jullie beschrijven) zou juist hét genre van onze tijd moeten zijn, de positieve tak van de Clifi (naast de dystopische waar alles juist niet goed komt). Inspirerend!
Ik ga zeker Het komt goed aanschaffen zodra het uitkomt.

Edwin Gardner
Beheerder
2 jaren geleden
Antwoord aan  Martijn Lindeboom

Dank Martijn! – En helemaal mee eens, dit is echt een kans voor nieuwe niche in verhalen en verbeelding wat ons betreft. Misschien eens een masterclass omheen ontwikkelen 🤔

Tijl Couzij
Tijl Couzij
2 jaren geleden

Edwin en Christiaan knap stukje werk. Fantastisch.
Precies de lange termijn kijk op ons voedselsysteem waar we mee aan de slag moeten. Willen jullie misschien rond dit thema op ITGWO wat komen doen…?
Zou ik helemaal tegek vinden.

Edwin Gardner
Beheerder
2 jaren geleden
Antwoord aan  Tijl Couzij

Dank je Tijl 🙂 en ik ga je even mailen over ITGWO

Onze dossiers